نویسنده: سمیه حسنی

|  ویرایش داستان، چرا و چگونه  |

نشست مجازی معرفی «کارگاه داستان و ویرایش داستان» در ۹ تیر ۱۴۰۱ در وبینارپلاس برگزار شد. در این نشست، مهدی قنواتی، رئیس کمیسیون آموزش انجمن، با فرشته احمدی، پژوهشگر، ویراستار و مدرس این کارگاه، به گفت‌وگو نشست.

نخست، مهدی قنواتی به مشکلاتی که شیوع ویروس کرونا در چند سال اخیر پدید آورده اشاره کرد و گفت این همه‌گیری سبب شد که نتوانیم کارگاه‌ها را حضوری برگزار کنیم. اما اکنون شرایطی فراهم شده که برخی کارگاه‌ها را هم به‌صورت حضوری و هم برخط برگزار شود تا فراگیرانی که در شهرهای دیگر سکونت دارند بتوانند از کارگاه استفاده کنند.

پس از آن، پرسش‌هایی در خصوص ویرایش داستان و کارگاهی که از هفتۀ آینده شروع می‌شود مطرح شد و فرشته احمدی به آن‌ها پاسخ داد.

متن خلاق و داستان چیست؟

هر متنی که گزارش صرف نداشته باشد، به عالم خیال مربوط باشد و قابلیت راستی‌آزمایی نداشته باشد متن خلاق است. داستان یکی از متون خلاق است و دریچه‌ای است به جهانی دیگر. وجه تمایز همۀ متون خلاق تخیل است.

تفاوت بین داستان و رمان چیست؟

در کارگاه داستان و ویرایش داستان انواع داستان را معرفی می‌کنم. اما اینجا به‌اختصار می‌گویم که تفاوت انواع داستان در ساختار آن‌هاست. ساختار واژۀ کلیدی این کارگاه است. رمان و داستان و داستان کوتاه که از قرن نوزدهم به بعد شکل گرفته ساختار متفاوتی دارند، ضمن آنکه پیش از آن انسان موجودی بود اسیر سرنوشت، اما در دورۀ جدید فردگرایی اهمیت یافته است.

احمدی افزود: ما به‌طور عام از کلمۀ داستان استفاده می‌کنیم و منظورمان تمامی انواع آن است. داستان به هر نگارش خلاقی گفته می‌شود که شروعی دارد و با سلسله‌مراتبی در نقطه‌ای غیر از آغاز پایان می‌یابد. تفاوت بین رمان و داستان کوتاه را با مثالی می‌شود روشن کرد: رمان مثل شهر است و داستان کوتاه مثل یک آپارتمان. ضمن اینکه در رمان نویسنده فرصتی می‌یابد تا تصویرسازی و شخصیت‌پردازی کند، اما داستان کوتاه برشی از جهان است که شکلی مینی‌مالیستی و موجز دارد. این نکته را هم بگویم که شروع نگارش رمان آسان است اما ساختار و پایان دادن به آن بسیار دشوار است.

چند نوع ویرایش میان ناشران متداول است: صوری، زبانی، ترجمه، استنادی، ساختاری و محتوایی. ویرایش داستان شامل کدام یک از این‌هاست؟

ایدئال این است که ناشران هر کدام از این ویرایش‌ها را به متخصص همان ویرایش بدهند، اما چنین امری در نشر ما رایج نیست و ناشران نمی‌توانند هزینه‌های آن را بپردازند. ما در این کارگاه به‌صورت تخصصی به ویرایش ساختاری داستان می‌پردازیم، پس می‌توان گفت ویرایش داستان ویرایشی ساختاری است. ساختار روایت را می‌شناسیم. البته از زبان داستان هم نمی‌توان گذشت.

در ویرایش داستان تا حدودی هم به ویرایش زبانی وارد می‌شویم. به بیان دیگر، زبان یکی از عناصر ساختار داستان است.بسیار دیده‌ام که ناشران پس از پذیرفتن اثری داستانی فقط آن را ویرایش صوری و زبانی می‌کنند و به ویرایش ساختار آن نمی‌پردازند. جای این ویرایش واقعاً در نشر ما خالی است.

ویراستار داستان باید چه توانمندی‌ها و ابزاری داشته باشد؟

پیش از هر چیز، ویراستار داستان باید به ادبیات علاقه‌مند باشد و متون متنوعی را خوانده باشد. خواندن روایت‌های مختلف ساختار را در ذهن ما سروشکل می‌دهد. رد هر روایت در ذهن خوانندۀ آن می‌ماند و وقتی ذهن ساختار را شناخت بهتر می‌تواند آن را تجزیه و تحلیل کند. پس ویراستار باید مجهز باشد به علمی که پیش‌تر کسب کرده و نیز دائماً مطالعه کند. باید ساختمان داستان را خوب بشناسد بتواند داستان را بشکافد و اجزای مختلف آن را تجزیه‌وتحلیل کند تا بتواند به نویسنده پیشنهاد اصلاح بدهد.

آیا پس از آموختن این نوع ویرایش می‌توان وارد بازار کار شد؟

تفاوت این کارگاه با کارگاه داستان‌نویسی این است که در این کارگاه متخصص و کارشناس داستان پرورش داده می‌شود نه نویسندۀ داستان. بنگاه‌های انتشاراتی به متخصصانی که بتوانند داستان را تحلیل کنند نیاز دارند. می‌توان در بنگاه‌های انتشاراتی کار را با ویرایش صوری و زبانی داستان آغاز کرد و پس از مهارت‌ورزی کافی به ویرایش داستان نیز پرداخت. فعالیت‌های دیگری هم هست: نوشتن تحلیل داستان، نقد داستان، …

البته این کارگاه برای نویسندگان داستان هم مفید است چرا که به آن‌ها می‌آموزد چگونه داستانشان را تحلیل و واکاوی کنند.

برخی داستان‌ها ساختارمند نیستند. این نوع داستان‌ها را چطور باید ویرایش کرد؟

این نکته را فراموش نکنیم که ساختار قرار نیست دست‌وپای ما را ببندد. آگاهی دربارۀ ساختار ذهن ما را روشن می‌کند تا داستان را درست ببینیم. مسلماً داستان‌هایی هستند که باید با ملاک و معیار خودشان سنجیده شوند. شناخت ساختار داستان به ما می‌آموزد که با هر داستان چه مواجهه‌ای داشته باشیم و جهان‌بینی مستتر در آن را چگونه ادراک کنیم و با در نظر گرفتن همۀ این موارد با نویسنده همراه شویم.

موضوع اصلی این است که ویراستار همیشه باید دو سؤال را از خود بپرسد: اول، چه داستانی تعریف می‌شود؟ دوم، داستان چقدر خوب تعریف می‌شود؟

اگر ویراستار پاسخ این دو سؤال را به‌خوبی بداند، می‌تواند در ویرایش داستان به نویسنده کمک کند.

تصور کنیم داستان به لحاظ ساختاری مشکلی ندارد، حال ویراستار تا چه اندازه اختیار دارد که در زبان آن دست ببرد؟

این موضوع دربارۀ هر داستانی متفاوت است. بستگی به نثر دارد و اینکه نویسنده چقدر آگاهانه زبان متن را به هم ریخته است. نکتۀ مهم این است که ویراستار باید در کنار نویسنده و در خدمت او باشد نه در مقابل او. باید داستان او را دوست داشته باشد، آن را درک کند و بفهمد نویسنده چه قصدی داشته است. بدترین کاری که ویراستار می‌تواند انجام دهد این است که همۀ متن‌ها را طبق الگوی مشخصی ویرایش کند.

برای آموختن بهتر، به فراگیران این کارگاه چه توصیه‌ای می‌کنید؟

مهم است که به این حوزه علاقه‌مند باشند، بسیار مطالعه کرده باشند و به مطالعه ادامه دهند، منابعی را که در کارگاه توصیه می‌شود بخوانند و تمرین‌های هفتگی را انجام دهند تا کارگاه برایشان مفرح‌تر و کاربردی باشد.

اگر بخواهید کتابی معرفی کنید که برای مخاطبان مفید باشد مطالعۀ چه کتابی را توصیه می‌کنید؟

یکی از کتاب‌های ریچارد براتیگان، با عنوان باد همه چیز را با خود نخواهد برد، ظاهر آزادانه‌ای دارد ولی با تحلیل داستان متوجه می‌شویم چه اندازه ساختارمند است. این کتاب مفیدی برای شناخت نوع متفاوتی از داستان است.

کتاب دیگری را نیز توصیه می‌کنم: راستۀ کنسروسازان، اثر جان اشتاین بک. در این کتاب هم خیلی خوب می‌شود عناصر داستان را یافت.

چند ویراستار داستان خوب در کشور داریم یا شما می‌شناسید؟

ناشران چندان در پی ویرایش ساختاری داستان نیستند. معمولاً این‌طور است که اتفاقی متخصصی پیدا می‌شود که ساختار داستانی را بررسی می‌کند و به نویسنده پیشنهاد می‌دهد یا داستان‌ها را فقط ویرایش صوری و زبانی می‌کنند. البته در کارگاه‌های داستان‌نویسی افرادی را دیده‌ام که داستان‌های دیگران را بررسی می‌کنند و آن را اصلاح می‌کنند. بنابراین نمی‌توانم بگویم ویراستار داستان می‌شناسم.

به نظر می‌رسد این اولین باری است که کارگاهی با این عنوان و با قصد آموزش ویرایش داستان برگزار می‌شود.

در پایان، مهدی قنواتی در پاسخ به حاضرانی که دربارۀ ورود به بازار کار پرسیده بودند گفت تسلط به حوزۀ نگارش و ویرایش روندی تدریجی است و با گذشت زمان و تمرین بسیار و پشتکار ویراستار و نویسنده حاصل می‌شود. اگر بخواهیم صادق باشیم باید بگوییم که کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی قدم اول است و نمی‌توان گفت پس از گذراندن کارگاه یا دوره‌ای حتی بلندمدت می‌توان به‌سرعت وارد بازارکار شد. مهارتی که در این کارگاه آموزش داده می‌شود، و نیز مهارت‌های دیگر ویرایشی، تمرین و ممارست بسیار می‌طلبد.

برای مشاهدۀ نشست اینجا کلیک کنید.

| نرخ‌نامۀ ویرایش از نگاه ویراستاران |

گزارش نشست هم‌اندیشی با اعضا، ۳۱ خرداد ۱۴۰۱ |

الهام اشجع  |  عضو پیوستۀ انجمن صنفی ویراستاران

تلاش چندین‌ماهۀ اعضای کارگروه نرخ‌‌نامۀ انجمن صنفی ویراستاران و برگزاری جلسات متعدد به تدوین نرخ‌نامه‌ای منتهی شد که از چندی پیش در وبگاه انجمن قرار گرفت. این نرخ‌نامه یک‌بار در نمایشگاه کتاب به نقد و نظر گذاشته شد و بار دیگر، در نشستی با برخی ناشران، دربارۀ آن صحبت شد و این‌ بار در جمع اعضای انجمن مطرح شد و اعضای کارگروه به پرسش‌های اعضا در جلسه‌ای مجازی پاسخ دادند؛ جلسه‌ای که در 31 خرداد برگزار شد.

در بخش اول نشست، نخست مهناز مقدسی، دبیر انجمن، دربارۀ جایگاهی که انجمن در میان انجمن‌های فرهنگی و صنفی به‌دست‌ آورده گفت و از کسانی که در این پیشرفت‌ها سهم داشتند قدردانی کرد و حضور خانم گلی امامی را در سمت رئیس هیئت‌مدیره افتخاری برای انجمن خواند. سپس استاد مهرپرور، عضو هیئت‌مدیره و خزانه‌دار انجمن، دربارۀ زحمات و تلاش‌های دبیرخانۀ انجمن و حمایت‌های بی‌دریغ انتشارات همیشه برای حفظ و اعتلای انجمن گفت. وی به مشکل مالی انجمن اشاره کرد و اینکه انجمن با حق عضویت‌های اندکی که دریافت می‌کند نمی‌تواند روی پای خود بایستد و نیاز به جذب حمایت‌های مالی دارد. مهرپرور افزود که شاید تلقی بشود اعضای هیئت‌مدیره حقوق می‌گیرند درحالی‌که هیئت‌مدیره و دبیر انجمن هیچ‌گونه دریافتی‌ای ندارند و حتی در زمان‌هایی کمک مالی هم می‌کنند. وی در ادامه گفت کم بودن همکاری داوطلبانۀ اعضای انجمن موجب شده که تمام زحمات بر دوش عدۀ اندکی باشد و این برای بقای انجمن کافی نیست. مهرپرور از همۀ اعضای انجمن درخواست کرد که برای حل مشکلات انجمن همراهی کنند و چاره‌ای بیندیشند.

جواد رسولی، رئیس کمیسیون امور صنفی، به‌ حمایت معنوی شخصیت‌های سرشناس فرهنگی از انجمن اشاره کرد و گفت بسیاری از ناشران فعال و مطرح تهران این انجمن را در جایگاه تشکلی علمی و فرهنگی به رسمیت می‌شناسند و برای نظرخواهی و معرفی ویراستار از انجمن کمک می‌خواهند. او از همۀ اعضای انجمن خواست در حد توان خود به پیشرفت انجمن کمک کنند.

در ادامه، هومن عباسپور، نایب‌رئیس انجمن، با اشاره به نزدیک بودن مجمع عمومی امسال برای انتخاب اعضای جدید هیئت‌مدیره گفت اعضای انجمن به‌جز شرکت در انتخابات لازم است که انجمن خود را یاری کنند و تأکید کرد که اگر هریک از اعضا فقط پنج‌درصد وقتشان را برای انجمن بگذارند، دیگر لازم نیست عدۀ کمی 95درصد وقتشان را به کارهای انجمن اختصاص دهند.

پس از آن، مقدسی با برشمردن کارهایی که اعضا در یاری انجمن می‌توانند انجام دهند گفت معرفی و شناساندن انجمن به مراکز فرهنگی و انتشاراتی و تشویق آن‌ها برای دریافت خبرنامۀ انجمن و اطلاع‌رسانی کارهای انجمن و کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی از جمله کارهای کوچکی است که اعضا می‌توانند برای انجمن خودشان بکنند.

نازنین خلیلی‌پور، مدرس دوره‌های ویرایش انجمن، نیز وجود انجمن صنفی را برای ویراستاران امری ضروری دانست و با برشمردن موفقیت‌های انجمن، پیگیری امور بیمه‌ای اعضا و اختصاص بن کتاب و به رسمیت‌شناختن ویراستار در صفحۀ حقوقی کتاب را حاصلِ داشتنِ صنف خواند و گفت که این انجمن در طول این سال‌ها توانسته کارهای پیوسته و هدف‌داری انجام دهد و بدون حاشیه و در فضایی دوستانه مسیر خود را طی کند.

در بخش دوم نشست، سیدحمید حیدری‌ثانی، از اعضای کارگروه نرخ‌نامه، دربارۀ چگونگی تدوین آن صحبت کرد و گفت ایدۀ اولیۀ تدوین نرخ‌نامه از تیر 1400 مطرح شد و پس از آن کارگروهی متشکل از خانم‌ها اثناعشری، فرهادی‌مهر، مقدسی و آقایان رسولی، شمس‌الدینی، صفری، عباسپور و خود ایشان یکشنبه‌ها به‌طور پیوسته جلسه برگزار کرد و نهایتاً در 17 بهمن 1400 سند نهایی روی وبگاه انجمن قرار گرفت. او این نرخ‌نامه را ابزار مناسبی برای اقناع سفارش‌دهندگان کار و به نفع هر دو طرف قرارداد دانست. او در پاسخ به این پرسش که اگر متون علمی برای مخاطب عام نوشته شود آیا در ردیف ویرایش‌های تخصصی قرار می‌گیرد گفت این مطلب بسیار ظریف است و شاید بد نباشد در کارگروه به جزئیات مواردی از این دست توجه شود و در ویراست بعدی به آن اشاره شود.

عباسپور در پاسخ به پرسشِ مهسا مهدیلو، که اگر اصرار ناشر بر این باشد که ویراستار فقط متن فارسی ترجمه‌شده را ویرایش کند و به متن اصلی مراجعه نکند، گفت این ویرایش قطعاً با مشکلاتی روبه‌روست و ویراستار می‌تواند این نوع ویرایش را نپذیرید یا اگر پذیرفت از ناشر بخواهد که نامش را به‌عنوان ویراستار درج نکند.

حیدری‌ثانی در پاسخ به درخواست دلبر یزدان‌پناه، که انجمن نرخ‌نامه را به ناشران معرفی کند و از آنان بخواهد که طبق همین تعرفه عمل کنند، گفت اعضای هیئت‌مدیره از هر فرصتی برای این کار استفاده کرده‌اند و می‌کنند، اما لازم است که همۀ اعضا نیز در این امر همراه باشند و آقای رسولی افزود اگر اعتماد میان ویراستار و سفارش‌دهنده و انجمن باشد، انجمن می‌تواند در جایگاه حَکَم در قرارداد یا ناظر قرارداد قرار بگیرد و از منافع ویراستار حمایت کند.

مقدسی در پاسخ پرسش محمدحسن پزشگی به نرخ‌گذاری ویرایش پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های علمی‌ـ پژوهشی گفت در ویرایش این نوع متون اگر ویراستار متخصص آن حوزه باشد و ویرایش تخصصی کند، نرخ ویرایش بر مبنای متون تخصصی خواهد بود. اما چون در پایان‌نامه نام ویراستار ذکر نمی‌شود، طبیعتاً سابقه‌ای برای ویراستار محسوب نخواهد شد.

لیلا اثناعشری دربارۀ نرخ ویرایش متون تحت وب که پرسش یکی دیگر از اعضا بود گفت متون تحت وب هیچ فرقی با دیگر متن‌ها ندارد و با درنظرگرفتن تعداد کلمات می‌توان از همین نرخ‌نامه استفاده کرد.

لیلا صمدی، دربارۀ تعریف ویراستار در نرخ‌نامه گفت با این تعریف من ویراستار محسوب نمی‌شوم، چون در نرخ‌نامه ویرایش مجلات و مطبوعات ذکر نشده است. مقدسی در پاسخ گفت ملاک خانۀ کتاب تعداد کتاب است اما انجمن در تلاش است که ویراستاران مجلات و خبرگزاری‌ها و دیگر متن‌ها را نیز به آن بیفزاید، البته این کار نیاز به همراهی ویراستاران این مجموعه‌ها دارد تا با کمک انجمن معیارهایی برای تعیین کمّی و کیفی ویرایش آن‌ها تعیین و به خانۀ کتاب یا صندوق اعتباری هنر ارائه شود.

ونوس قدیمی گفت بر اساس تعریف ویراستار در نرخ‌نامه من ویراستار نیستم، چون اسمم در شناسنامۀ کتاب نمی‌آید و همیشه در حال آماده‌کردن مطالب دیگران برای نشر هستم. مقدسی در پاسخ گفت از نظر ما همۀ مشاوران نشر و مدرسان ویرایش و سرویراستاران ویراستارند و باید تلاش کنیم که نام آن‌ها در شناسنامۀ کتاب‌ها بیاید و چقدر خوب است که کلمۀ ویراستار با تعیین کارش در صفحۀ حقوقی ذکر شود نه اینکه فقط کلمۀ ویراستار بیاید و معلوم نباشد که چه کاری انجام داده است.

در پایان، جواد رسولی پیشنهاد کرد این نشست‌ها را می‌شود به‌صورت مرتب با اعضای انجمن برگزار کرد. در این نشست حدود 50 تن از اعضا حضور داشتند و اکثر آن‌ها در گفت‌وگوها مشارکت کردند.

نرخ‌نامۀ ویرایش چه کمکی به ویراستاران و ناشران می‌کند

دیدار ویراستاران و ناشران

ویراستاران در نشر ایران چه جایگاه و چه سهمی دارند؟ آیا ویرایش چندان که باید شناخته شده است؟ آیا ویراستاران به اندازۀ زحمتشان دستمزد می‌گیرند؟ چگونه می‌شود نرخ ویرایش را تعیین کرد؟

نرخ‌نامۀ انجمن صنفی ویراستاران که چندی پیش در وبگاه این انجمن گذاشته شده است، موضوعی بود که در جلسۀ دیدار با ناشران در عصر سه‌شنبه 24 خرداد به نقد و نظر گذاشته شد. در این جلسه هشت ناشر حضور داشتند: آقای آموزگار، مدیر نشر آمه؛ آقای دهقانی، مدیر انتشارات مبتکران؛ آقای کازری مدیر نشر خورشید؛ آقای کریمخانی به نمایندگی از نشر نگاه؛ آقای کیاییان، مدیر نشر چشمه؛ آقای گروسی‌نژاد به نمایندگی از انتشارات میردشتی؛ خانم درویش به نمایندگی از انتشارات ذهن آویز؛ خانم نبی‌فر از انتشارات آریاناقلم.

نخست، مهناز مقدسی، دبیر انجمن، دربارۀ ضرورت تدوین نرخ‌نامه در انجمن صنفی ویراستاران توضیحاتی داد و دربارۀ بخش‌های گوناگونی که در ضمیمۀ نرخ‌نامه آمده است، از جمله متغیرهایی که در تعیین قیمت ویرایش مؤثرند مانند نوع متن، سختی کار، رتبۀ ویراستار، سفارش‌دهنده، زمان تحویل کار صحبت کرد. همچنین وی به تعاریفی که برای انواع ویرایش‌های رایج در نشر مانند ویرایش صوری، زبانی، ترجمه، استنادی، ساختاری و محتوایی و مسئولیت‌هایی که هر یک از این ویراستاران بر عهده دارند اشاره کرد. در بخشی از ضمیمۀ نرخ‌نامۀ انجمن ویراستاران رتبه‌بندی‌ ویراستاران درج شده است که پنج رتبه برای ویراستاران در نظر گرفته شده: ویراستیار، ویراستار 1، ویراستار 2، ویراستار 3، ویراستار ارشد. مقدسی براساس جدولی که در وبگاه انجمن قرار گرفته، قیمت چند نوع ویرایش را با تغییر گزینه‌هایی چون زبان، سختی کار، نوع ویراستار تعیین کرد و قیمت‌ها را به نقد و نظر گذاشت.

در ادامۀ جلسه، ناشران دیدگاه‌های خود را دربارۀ نرخ‌گذاری ویرایش مطرح کردند. آقای دهقانی به این نکته اشاره کرد که نرخ تعیین شده برای کار ویراستاری باید منطبق با یکماه حقوق متعارف یک کارمند باشد و اگر چنین نباشد برای ویراستار صرفۀ اقتصادی ندارد که ویرایش کند. وی اشاره کرد که بسیاری از ناشران هنوز با ویرایش و ویراستار آشنا نیستند و انجمن باید برای معرفی این حرفه در نشر تلاش کند. آقای دهقانی همچنین گفت که در میان اغلب ناشران دو نوع ویراستار تعریف شده است: یکی ویراستار ادبی که زبان و ادبیات متن را اصلاح می‌کند و دیگری ویراستار علمی که محتوا و ساختار و درستی مطالب را بررسی می‌کند و جزئیاتی با این تفصیل برای آنان نوشته نشده است. انجمن ویراستاران به علت ماهیت صنفی خود باید مدافع حقوق ویراستاران باشد و تلاش کند که حق و حقوق آنان به درستی تعریف شود. همچنین باید تلاش کند که ویراستاران حرفه‌ای را پرورش بدهد و به ناشران معرفی کند.

آقای آموزگار خطرهای تعیین نرخ ویرایش را مطرح کرد که ممکن است این نرخ‌ موجب اختلاف بین ناشر و ویراستار بشود چون این کار کیفی است و در مواردی ویراستار باید با موضوع کتابِ تخصصی آشنا باشد و اگر آشنا نباشد ویرایش او کمکی به کتاب نمی‌کند. وی افزود که نشر ایران به ویراستارانی در سطح مشاور نیاز دارد که پیشنهادها و تغییراتشان بر ارزش کتاب بیفزاید. آقای آموزگار به مشکلات قراردادهای نشر و ویرایش اشاره کرد و گفت هر ناشری بنا به نیاز خود قرارداد می‌بندد و ممکن است تعاریفی که در نرخ‌نامۀ انجمن آمده جزو نیازهای ناشر نباشد و نکات دیگری را مدنظر قرار بدهد. او افزود هنوز وظایف و مسئولیت‌های ویراستار دقیق و روشن نیست و سلیقه در آن دخیل است.

آقای بهرنگ کیاییان در مورد نوسان‌های پیش‌بینی‌نشدۀ قیمت در عوامل نشر گفت و اینکه این نوسان‌ها تمام محاسبات ناشران را دچار مشکل کرده و هزینۀ انتشار کتاب را به‌شدت افزایش داده است. وی گفت ناشرانی که کارشان را حرفه‌ای پیش می‌برند، مثلاً در فضاهای مجازی فعال‌اند، به کیفیت کار از نظر طراحی جلد و صفحه، متن خوب و ویراسته، چاپ خوب توجه می‌کنند و هزینۀ بیشتری پرداخت می‌کنند توانسته‌اند بازار فروش خود را حفظ کنند و کمتر آسیب ببینند. کیاییان به ضرورت ویرایش و تعیین قیمت اشاره کرد و گفت نرخ‌گذاری انجمن این امکان را فراهم می‌کند که ناشر و ویراستار براساس یک قیمت مشخص گفت‌وگو و احیاناً چانه‌زنی کنند و برخی ابهام‌ها را رفع کنند. وی در مورد ویراستاران گفت با توجه به تنوع آثار، گاه پیش می‌آید که یک ویراستار در آغاز کارش را با دقت و با کیفیت انجام می‌دهد اما کتاب‌های بعدی را به‌خوبی ویرایش نمی‌کند، بارها شده که یک اثر حتی تا چهار بار ویرایش شده است ولی باز هم متن کاملاً ویراسته نشده. وی در پایان افزود ویراستاران قوی که ارزش کتاب را بالا می‌برند و به کتاب اعتبار می‌بخشند بسیار کم‌اند درحالی‌که ناشران به این نوع ویراستاران نیازمندند. متأسفانه در بسیاری موارد باید بر کار ویراستار نظارت کرد و همین نظارت گاهی چرخۀ تولید و هزینه را بالا می‌برد.

آقای کازری تدوین نرخ‌نامۀ انجمن را امری مغتنم و ارزشمند دانست و افزود دقتی که در تنظیم ابعاد موضوع انجام شده موجب می‌شود این نوع کار تعریف دقیق و شفافی پیدا کند و برخی ابهام‌های میان ناشر و ویراستار را برطرف کند. وی گفت که نرخ‌هایی که انجمن تعیین کرده است متعارف و مطابق با نشر است و در مواردی هم در نشر رقم‌های بالاتری وجود دارد. وی افزود که انجمن صنفی ویراستاران می‌تواند در ابعاد گوناگونی به نشر و ناشران کمک کند. مشکل اصلی در میان ناشران تشخیص اولیۀ اثر و پذیرش اثر است که دقت کافی در آن نمی‌شود. وی افزود که تثبیت قیمت و شرح مسئولیت‌های ویراستار، کاری که انجمن انجام داده، ممکن است زمان‌ ببرد، اما قطعاً رهگشاست.

آقای گروسی‌نژاد، ضمن تأکید بر اینکه نرخ‌نامۀ انجمن می‌تواند ابهام‌های میان ویراستار و سفارش‌دهنده را برطرف کند، افزود که انجمن می‌تواند در بخش‌های دیگری نیز به ناشران خدمت‌رسانی کند، از جمله معرفی ویراستار، ارزیابی کتاب‌ها، مشاوره و نظارت بر کار ویراستاران. گروسی‌نژاد اشاره کرد که در چند مورد از خدمات انجمن در زمینۀ ارزیابی کتاب بهره گرفته و از این ارتباط راضی بوده است. وی افزود اوضاع نابسامان اقتصادی موجب شده که  ارقامی بین ناشر و ویراستار توافق ‌شود که خارج از عرف است و گاه ویراستار با رقمی بسیار پایین تمام مسئولیت‌ها را انجام می‌دهد و مبلغ دریافتی او بسیار اندک است و نمی‌شود به او خرده گرفت.

آقای کریمخانی به تعرفه‌های رایج در نشر اشاره کرد که بسیاری ناشران هنوز نرخ ویرایش را همان 2 یا 3 هزار تومان در نظر می‌گیرند و حاضر نیستند آن را بالا ببرند و اگر هزینۀ ویرایش کتاب بالا باشد از ویرایش آن می‌گذرند. وی اشاره کرد که بسیار پیش آمده که کار را به ویراستار سپرده‌اند، اما در نهایت باز هم ناچار شده‌اند متن را دوباره ویرایش کنند. کریمخانی گفت همکاری کردن با نیروهای دورکار این مشکل را دارد که زبان مشترک برقرار نمی‌شود و اگر  ویراستار در نشر حضور داشته باشد همسویی بهتری میان او و سرویراستار یا ناشر برقرار می‌شود.

خانم نبی‌فر به اهمیت ویرایش در نشر اشاره کرد و اینکه مسئولیت مترجم را نباید به ویراستار سپرد و اگر کتاب، بعد از ترجمه یا تألیف، درست ارزیابی شود، می‌شود از مترجم یا مؤلف خواست که مشکلات را رفع کند و بدین ترتیب مسئولیت ویراستار کمتر و کیفیت کار او بهتر می‌شود. وی به کمبود ویراستار متبحر در نشر اشاره کرد و گفت که ویرایش مهارتی است که صرفاً با گذراندن کلاس حاصل نمی‌شود و ویراستار در عمل باید مهارت به دست بیاورد. خانم نبی‌فر افزود که در حال حاضر ناشران بسیاری هستند که به دنبال ویراستار حرفه‌ای‌اند و از طرف دیگر ممکن است ویراستاران خوبی هم باشند که به دنبال کار بگردند. باید امکان ارتباط این دو فراهم شود و شاید بد نباشد انجمن در این زمینه به ناشران کمک کند. در مورد نرخ ویرایش، خانم نبی‌فر گفت که نرخ ویرایش باید با میزان کاری که ویراستار انجام می‌دهد و زمانی که صرف می‌کند منطبق باشد.

خانم درویش نیز به کمبود ویراستار حرفه‌ای اشاره کرد و اینکه ویراستار زمان بسیاری باید بگذارد تا یک متن را درست کند و این زمان و هزینه برای بسیاری از ناشران منطقی نیست و از آن می‌گذرند. وی به اهمیت شناساندن ویرایش و حرفۀ ویراستاری در نشر اشاره کرد و گفت باید ناشران به این نکته توجه کنند که ویرایش یک ضرورت است. انجمن می‌تواند برای تربیت ویراستار دوره‌های کارورزی تدارک ببیند که ویراستاران بیشتری برای نشر پرورش پیدا کنند.

در این نشست آقایان جواد رسولی، هومن عباسپور و خانم‌ها لیلا اثناعشری، فهیمه شانه، مهناز مقدسی از انجمن حضور داشتند و پاسخگوی برخی پرسش‌ها بودند.

انجمن صنفی ویراستاران در نظر دارد این نوع نشست‌ها را برای نزدیک‌تر‌شدن دیدگاه‌های ناشران و ویراستاران ادامه دهد و موضوعات دیگری را نیز مطرح کند.

خبر از: روابط عمومی انجمن صنفی ویراستاران

نشست «تایپ مناسب نشر، کمتر از انگشتان یک دست»

قلم مناسب برای کتاب‌ها کدام است؟ آیا قلم‌های رایج برای نشر کافی است؟ چه کسانی در انتخاب قلم برای کتاب‌ها تصمیم می‌گیرند؟ مخاطبان چه سهمی در انتخاب قلم دارند؟

نشست بررسی قلم یا قلم‌های مناسب برای نشر و معرفی ویژگی‌های قلم برتر از منظر گرافیکی و خوانایی و تناسب با موضوعِ اثر، روز دوشنبه 26 اردیبهشت 1401، در سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد. در این نشست عاطفه محمدی، طراح گرافیک، هومن عباسپور، نایب رئیس هیئت‌مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران، ناصر آذرشب، بینان‌گذار و مدیر مسئول نرم‌افزاری مریم گفت‌وگو کردند.

آقای عباسپور ارتباط میان طراحانِ قلم و گرافیست‌ها با ویراستاران را امری مغتنم و ضروری دانست و به چند نکته اشاره کرد، از جمله اینکه اشکال‌های موجود در کتاب‌آرایی آثار منتشرشده در نشر ایران ناشی از چهار موضوع است: 1) حروف‌چین‌ها و اکثر صفحه‌آراها با یک قلم تمام کتاب‌ها را تنظیم می‌کنند و تفاوتی بین موضوع کتاب‌ها نمی‌گذارند و همین باعث می‌شود که کتاب داستان و علمی و شعر همگی یک قلم داشته باشد؛ 2) ناشران با انواع قلم‌ها آشنایی ندارند و این کار را به صفحه‌آرا محول می‌کنند؛ 3) پدیدآورندگان هیچ دخالتی در این موضوع نمی‌کنند و انتخاب قلم و صفحه‌آرایی را به ناشر می‌سپارند؛ 4) ویراستاران در این امر دخالتی نمی‌کنند و از آن‌ها نیز خواسته نمی‌شود، یا اینکه با تنوع قلم‌ها و ویژگی‌های آن‌ها آشنا نیستند، در حالی‌که ویراستاران می‌توانند در این زمینه همراهی و همکاری کنند. آقای عباسپور در ادامه به ویژگی‌ برخی‌ قلم‌های مجموعۀ IR و برتر اشاره کرد و نمونه‌‌جمله‌هایی را که با این دو قلم حروف‌چینی شده بود مقایسه کرد. وی موضوع فاصله بین کلمات و حروف  را مطرح کرد و داشتن چند قلم مناسب برای حروف‌چینی کتاب‌ها را امری لازم و مناسب دانست و پیشنهاد کرد که طراحان قلم برتر با شرکت‌ ماکروسافت برای قراردادن این قلم‌ها در مجموعه قلم‌های ویندوز رایزنی کنند که حق مادی و معنوی این مجموعه نیز محفوظ باشد.

خانم محمدی در این جلسه به نکات مهمی اشاره کرد از جمله ضرورت داشتن قلم‌های مناسب با موضوع کتاب، اهمیت مخاطب در بهتر خواندن کتاب‌، برخورداری از گرافیک در طراحی قلم و بهبود آن، رفع مشکلات قلم‌های فارسی در برنامۀ ویندوز. وی علت طراحی چند قلم در مجموعه نرم‌افزاری مریم را، که خود برعهده داشت، ایرادهای قلم‌های موجود در نشر دانست. او به خوانایی متن به‌عنوان اصلی‌ترین ویژگی قلم‌های حوزۀ نشر کتاب اشاره کرد.

آقای آذرشب به سابقۀ حضورش در طراحی انواع قلم‌ها و پیوند دادن امکانات نرم‌افزاری در طراحی قلم اشاره کرد و اینکه از ابتدای دهۀ 1380 تمام مسائل این حوزه را بررسی کرده و به این موضوع رسیده است که باید قلم یا قلم‌هایی منطبق با نیاز جامعۀ فرهنگی و انتشاراتی طراحی بشود و در اختیار این مجموعه‌ها قرار گیرد. وی افزود که برای این موضوع و برای تهیۀ بستۀ قلم‌های برتر، که جزو مناسب‌ترین قلم‌های موجود برای زبان فارسی است، همواره با ناشران و صفحه‌آرایان و حروف‌چین‌ها و گرافیست‌ها جلسات گفت‌وگو و مشاوره داشته‌ است و بعد از گرفتن بازخورد آنان در رفع مشکلات قلم‌ها اقدام کرده‌ است. آقای آذرشب به این نکته اشاره کرد که اگر حروف‌چین‌ها و صفحه‌آراها در این زمینه شناخت داشته باشند و پیشنهادهای خوبی به ناشران و پدیدآورندگان بدهند برای کار خودشان نیز مفید خواهد بود و مسلماً حرفه‌ای بودن این افراد موجب رونق کسب‌وکارشان هم خواهد شد. آقای آذرشب در پایان، امکانات جدیدی که در قلم‌های برتر صورت گرفته، از جمله فاصلۀ حروف، اندازۀ قلم‌های هماهنگ با هم، گزینه‌های جابه‌جایی نقطه‌ها و حرکت‌گذاری‌ها و نشانه‌گذاری‌ها و اعداد و اعشار را مفصل مطرح کرد.

در پایان این نشست، توافق بر این شد که جلسات دیگری برای گفت‌وگو و همفکری با ویراستاران و گرافیست‌ها و طراحان قلم و مجموعۀ نرم‌افزاری مریم و ناشران برگزار شود و نکاتی که در این جلسه مطرح شد با دقت بیشتری پیگیری شود.

در این نشست تعدادی از اعضای انجمن صنفی ویراستاران، صفحه‌آرایان و ناشران حضور داشتند. این نشست در غرفۀ کتاب‌آرایی در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

گزارش کارگاه یک‌روزۀ نگارش و ویرایش

در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

کارگاه یک‌روزۀ نگارش و ویرایش انجمن صنفی ویراستاران، جمعه ۲۳ اردیبهشت ۱۴۰1، در سرای فعالیت‌های فرهنگی در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور ناشران و ویراستاران و اعضای انجمن برگزار شد. در این نشست آقای مهدی قنواتی، رئیس کمیسیون آموزش م مدرس ویرایش صوری، آقای هومن عباسپور نایب رئیس هیئت‌مدیره و مدرس ویرایش زبانی، خانم نازنین خلیلی‌پور عضوپیوستۀ انجمن و مدرس ویرایش ترجمه و آقای سعید احمدی عضو پیوستۀ انجمن و مدرس ویرایش رایانه‌ای، کلیاتی را دربارۀ آموزش نگارش و ویرایش مطرح کردند و نکات آموزشی را در حوزۀ تخصصی خود مطرح کردند.

جزوۀ کارگاه یک‌روۀ نگارش و ویرایش

برای مشاهدۀ کارگاه ویرایش صوری کلیلک کنید.

برای مشاهدۀ کارگاه ویرایش زبانی کلیلک کنید.

برای مشاهدۀ کارگاه ویرایش ترجمه کلیلک کنید.

معرفی نرخ‌نامۀ ویرایش انجمن صنفی ویراستاران

در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران

نشست معرفی نرخ‌نامۀ ویرایش انجمن صنفی ویراستاران، پنج‌شنبه ۲۲ اردیبهشت ۱۴۰1، در سالن سرای اهل قلم در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با حضور ناشران و ویراستاران و اعضای انجمن برگزار شد. در این نشست آقای دکتر سیدجواد رسولی، عضو هیئت‌مدیرۀ انجمن، خانم دکتر مهناز مقدسی، عضو هیئت‌مدیره و دبیر انجمن، خانم لیلا اثناعشری، عضو پیوستۀ انجمن و مسئول کارگروه نرخ‌نامۀ ویرایش، نکاتی را دربارۀ نرخ‌نامه مطرح کردند.

در ابتدا، آقای رسولی به چگونگی تعیین و نحوۀ محاسبۀ نرخ ویرایش پرداخت و گفت: انجمن صنفی ویراستاران براساس تفاهم‌نامۀ میان وزارت کار و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال گذشته کشوری شد. این انجمن از زمان تأسیس موضوع تعیین قیمت ویرایش را، با توجه به درخواست ناشران و ویراستاران، مد نظر قرار داده بود و از سال‌ 97 مقدمات تدوین نرخ‌نامه را فراهم کرده بود، از جمله رتبه‌بندی ویراستاران که با حضور برخی کارشناسان تدوین شد. اهمیت تعیین نرخ ویرایش سبب شد که این موضوع از همان زمان پیگیری شود و نتایج بررسی‌ها در تیر 1400 در اختیار اعضای کارگروه بگیرد. این کارگروه با پژوهش‌های تکمیلی و نیز نظرخواهی از ناشران و سرویراستاران نرخ‌نامه را تکمیل و در 17 بهمن 1400 منتشر کرد. دکتر رسولی در ادامه به مسائلی که در محاسبۀ نرخ ویرایش مؤثر است اشاره کرد و گفت نرخ‌نامۀ انجمن بر مبنای کلمه تنظیم شده و برای ویرایش رایانه‌ای است و کلمات هم بر اساس متن اولی در نظر گرفته می‌شود که به دست ویراستار می‌رسد. این قیمت‌ها برای ویراستاران دورکار در نظر گرفته شده و هرسال درصدی به آن افزوده خواهد شد. در این نرخ‌نامه به مؤلفه‌های افزایش قیمت نیز توجه شده است. پس از تعیین نوع ویرایش، کاربران می‌توانند مؤلفه‌های افزایش قیمت را نیز تعیین کنند: نوع متن (عمومی، تخصصی)، دشواری (ساده، متوسط، دشوار)، رتبۀ ویراستار (ویراست‌یار، ویراستار 1، ویراستار 2، ویراستار 3)، سفارش‌دهنده (ناشر، پدیدآورندۀ باتجربه، پدیدآورندۀ نوقلم، سازمان‌های دولتی)، زمان (عادی، نیمه‌فوری، فوری). هرکدام از این مؤلفه‌ها در سند نرخ‌نامه به‌تفصیل شرح داده شده است.

پس از آن، خانم مقدسی از اهمیت شناخت انواع ویرایش و تأثیر آن در تعیین دستمزد ویراستار گفت و انواع ویرایش و مسئولیت‌های ویراستار را برشمرد. وی گفت که، برای تدوین نرخ‌نامه، پیش از هرچیز لازم بود انواع ویرایش را تعریف کنیم و بدانیم مسئولیت ویراستار در هر نوع ویرایش چقدر است. ویرایش که در نزد ناشران عنوانی کلی در نظر گرفته می‌شود شامل مجموعه‌ای از فعالیت‌هاست که لازم است این فعالیت‌ها از هم مستقل و دقیق بشود. در سند نرخ‌نامه، به اعتبار آنچه در نشر رایج است، پنج نوع ویرایش را تعریف کرده‌ایم: ویرایش صوری، زبانی، ترجمه، استنادی، ساختاری‌ومحتوایی. اما فقط برای سه نوع اول قیمت تعیین کرده‌ایم، زیرا ویرایش استنادی و ساختاری‌ومحتوایی را نمی‌توان با احتساب کلمات سنجید و بهتر است به روشی دیگر مثلاً به‌صورت پروژه‌ای آن را محاسبه کرد. خانم مقدسی دربارۀ هریک از انواع ویرایش به‌اجمال توضیحی داد و از ویراستاران و ناشران خواست، چنانچه نکته‌ای در شرح مسئولیت‌های ویراستار در این نرخ‌نامه دیده نشده، انجمن را با ارسال نظرهای خود مطلع سازند.

در ادامه، خانم لیلا اثنا‌عشری دربارۀ رتبه‌بندی ویراستاران مطالبی را مطرح کرد و گفت: رتبه‌بندی برای تعیین دستمزد ویراستاران بسیار اهمیت دارد، به همین علت است که بخشی از سند نرخ‌نامه به این موضوع اختصاص دارد. در بسیاری از سازمان‌ها افراد رتبه‌بندی شغلی و علمی می‌شوند، مثلاً در سطح علمی و دانشگاهی و حتی در سطوح نظامی رتبه‌بندی‌ داریم. کارگروه رتبه‌بندی انجمن، در سال‌های گذشته، پژوهش‌های بسیاری انجام داده بود که نتایج آن را در اختیار کارگروه نرخ‌نامه قرار داد. براساس این پژوهش‌ها، سه مؤلفه را برای تعیین رتبۀ ویراستار درنظر گرفتیم: توانمندی‌ و مهارت‌، سابقۀ کار (سال)، تعداد آثار یا تعداد کلمات ویرایشی. در حال حاضر، پنج رتبه برای ویراستار تعریف کرده‌ایم: ویراست‌یار، ویراستار 1، ویراستار 2، ویراستار 3، ویراستار ارشد، که در نرخ‌نامه برای چهار رتبۀ اول دستمزد تعیین شده است. خانم اثناعشری در ادامه گفت: در حال حاضر، تشخیص رتبۀ ویراستار را به عهدۀ ویراستار ارشد یا ویراستار 3 گذاشته‌ایم و این امر با تعیین میزان توانمندی ویراستار احراز می‌شود. انجمن در حال برنامه‌ریزی برای نحوۀ تعیین رتبه‌بندی ویراستاران است. خوشبختانه این برنامه‌ریزی تا حدودی انجام شده و اجرای آن مستلزم به کار گرفتن شیوۀ دقیق و یافتن زمان مقتضی است.

در پایان این نشست، از اعضای کارگروه نرخ‌نامه با دادن لوح تقدیر سپاس‌گزاری شد و استاد اصغر مهرپرور، عضو هیئت‌مدیرۀ انجمن، این تقدیرنامه را اعطا کرد (اعضای کارگروه نرخ‌نامه: لیلا اثناعشری، سیدحمید حیدری‌ثانی، سیدجواد رسولی، پیام شمس‌الدینی، سیاوش صفری، هومن عباسپور، زهرا فرهادی‌مهر، مهناز مقدسی).

در بخش پرسش و پاسخ آقایان محمدتقی عرفان‌پور، آقای عباس دبیرلو نکاتی را مطرح کردند و از انجمن خواستند که موضوع نقد کتاب و ارزیابی آثار را در دستور کار خود قرار دهد. آقای بهمن حمیدی، پژوهشگر و ویراستار پیش‌کسوت، نیز در این نشست حضور داشت و مطالبی برای حاضران عرضه کرد.

برای مشاهدۀ این نشست در وبینار کلیک کنید.