مجلۀ نقد و بررسی کتاب تهران، شمارۀ ۵۹، تابستان ۱۳۹۷ منتشر شد.
در این شماره گزارشی از مراسم تقدیر از پیشکسوتان ویرایش درج شده است، که به‌همت انجمن ویراستاران در نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد. در این شماره همچنین مقالاتی از دکتر سیروس پرهام، بهاءالدین خرمشاهی، علی حصوری، حسن ذولفقاری، بیژن نامور به چاپ رسیده است.
[Best_Wordpress_Gallery id=”34″ gal_title=”مجله نقد کتاب”]
در شهرداری قمصر (۸ و ۹ شهریور)
همایش دوروزۀ حق مالکیت فکری به همت انجمن صنفی داستان‌نویسان و با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شهر قمصر کاشان برگزار شد. این همایش در سه بخش: گفت‌وگو با نمایندگان نهادهای حاکمیتی، ناشران، و پدیدآورندگان در تاریخ ۸ و ۹ شهریور به اجرا درآمد.
در بخش اول این نشست، موضوع اصلاح قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان، مصوب ۱۳۴۸، مطرح شد. دکتر صادقی، نمایندۀ مجلس شورای اسلامی از مراحل اصلاح آن و اینکه به‌زودی برای تصویب به صحن مجلس برده خواهد شد گفت. خانم حیدری، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از چگونگی جمع‌آوری لوایح جهانی و افزودن مطالب ضروری برای اصلاح این قانون سخن گفت و افزود که بعد از برگزاری۱۵۰ جلسه کارشناسی، در سال ۱۳۹۳ این اصلاحیه از چرخۀ تصویب دولت به مجلس رسید، اما برای اصلاح مجدد برگردانده شد و در حال حاضر در تلاش برای ارائۀ اصلاحیۀ دوم و تصویب آن هستند. دکتر حبیبا، حقوق‌دان، از قانون حمایت از پدیدآورندگان در کشور ایران گفت و اینکه کشور ما فقط به‌حق انتشار یا چاپ (کپی‌رایت) جهانی نپیوسته است، اما تمام حقوق حمایت از پدیدآورنده را در ایران رعایت می‌کند. وی گفت اصلاح قانون ۱۳۴۸ از سال ۹۲ به مجلس داده شده، اما هنوز به تصویب نرسیده است. وی افزود که در طول این سال‌ها چندین الحاقیه بر این قانون نوشته و تصویب شده است. دکتر حبیبا به اهمیت پرورش وکلا و قضاتی برای حوزۀ نشر و مالکیت فکری اشاره کرد که برای این منظور از دهۀ ۱۳۸۰ رشتۀ حقوق مالکیت فکری در دانشگاه‌ها، زیرمجموعۀ رشتۀ حقوق، دایر شده است و گروهی نیز برای این امر آموزش داده شده‌اند.
در بخش اول نشست، آقای سیدآبادی از ضرورت حضور نویسندگان و مشورت با آنان برای اصلاح این لایحه سخن گفت و از محاسن پیوستن به کنوانسیون برن صحبت کرد. دیگرسخنرانان این بخش از مشکلات و محاسن پیوستن به کنوانسیون جهانی برن گفتند.
بخش دوم نشست‌ها که با حضور آقای آموزگار، رئیس اتحادیۀ ناشران، آقای هاشمی‌نژاد، مدیر انتشارات افق، آقای طاهری، کارشناس امور مالیاتی و با دبیری آقای یوسف‌زادگان برگزار شد به مشکلات موجود برای مالکیت فکری و ادبی پدیدآورندگان پرداخته شد. آقای هاشمی‌نژاد از تجارب خود در مورد خرید حق مالکیت انتشار (کپی‌رایت) برای ترجمۀ کتاب‌ها گفت و اینکه از ۲۰ سال قبل، و به‌حکم وظیفه‌ای شخصی، اجازه‌گرفتن از صاحبان اثر برای ترجمۀ آثارشان را آغاز کرده و در حال حاضر نیز بخشی را به نام بخش بین‌الملل در انتشارات خود دایر کرده است. آقای هاشمی‌نژاد در پاسخ به اینکه آیا خرید حق انتشار کتاب موجب افزایش قیمت کتاب شده است یا خیر، پاسخ داد که بسیاری از ناشران خارجی وقتی وضعیت کشور ایران را می‌سنجند، برای همراهی با ناشران ایرانی تخفیف‌هایی می‌دهند، بعضی‌ها هم اصلاً پولی نمی‌گیرند و با سخاوت تمامی مدارک کتاب را در اختیار می‌گذارند، اما مواردی هم که قیمت خرید کتاب بالا باشد، انتشارات افق به روشی آن را جبران می‌کند مثلاً افزایش قیمت را در دو چاپ مستهلک می‌کند و بدین ترتیب قیمت را بالا نمی‌برد. ایشان افزودند که در حال حاضر باوجود تحریم‌ها و بالارفتن بیش‌ازحد قیمت ارز، امکان خرید مالکیت انتشار کتاب و حتی انتقال وجه با دشواری فراوانی مواجه شده و اگر ایران به کنوانسیون برن بپیوندد باید راهی برای تسهیل این امر یافته شود. وی همچنین از خطرهای پیوستن به کنوانسیون برن گفت.
آقای آموزگار با تأکید بر اینکه کشور ایران در بخش دانشگاهی و کتاب‌های کودک و حتی بخشی از نرم‌افزارها امکان رقابت با کشورهای خارجی را دارد، به این نکته اشاره کرد که شاید موفقیت ناشران ایرانی در این دو حوزه بتواند برای مشکلات افزایش قیمت کتاب، در صورت پیوستن به کنوانسیون برن، راهگشا باشد.
آقای دکتر طاهری، در مورد مشکلات حقوقی پیوستن به کنوانسیون برن و موضوع حمایت حقوقی از ناشران ایرانی و خارجی و چگونگی تعریف مالیات‌های احتمالی یا رسیدگی به شکایات احتمالی صحبت کرد.
در بخش سوم و پایانی این نشست که در تاریخ ۹ شهریور برگزار شد، آقایان امیرحسین چهلتن و حسین سناپور در جایگاه نویسنده و آقای آبتین گلکار، مترجم زبان روسی، و خانم مهشید میرمعزی، مترجم زبان آلمانی، به نمایندگی از مترجمان و خانم مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران، حضور داشتند.
در این بخش نویسندگان از سرقت ادبی، کاهش بیش از انتظار تألیفات ادبی، دشواری احقاق حقوق پدیدآورندگان و محاسن پیوستن به کنوانسیون برن صحبت کردند. آقای سناپور به این مطلب اشاره کرد که اگر با پیوستن به کنوانسیون برن بتوانیم از فوج عظیم ترجمۀ آثار جلوگیری کنیم، فرصتی را برای ارتقای تولید فکری و نویسندگی فراهم کرده‌ایم. آقای گلکار از بی‌اطلاعی اهالی قلم از قوانین حمایت از پدیدآورندگان گفت و اینکه اگر مترجمانِ شاخص و متعهد بدانند که می‌توانند از پدیدآورندگان کتاب‌ها اجازه بگیرند یا خودشان این کار را بکنند یا از ناشر بخواهند و در صورت لزوم، حتی مبلغی هم بابت حقِ انتشار یا حق مؤلف پرداخت کنند، در تسری فرهنگ حمایت از پدیدآورندگان مؤثر خواهند بود و با اینکار، تا زمانی که به کنوانسیون برن نپیوستیم می‌توانیم اخلاقاً آن را رعایت کنیم.
خانم میرمعزی تجارب خود را در کسب اجازۀ ترجمۀ آثار آلمانی از ناشر یا نویسندگان گفت و از تلاش برخی ناشران ایرانی برای گرفتن مجوزِ حق انتشارِ کتاب از ناشران خارجی تقدیر کرد. وی از مشکل ترجمه‌های مکرر و گاه نازل، بی‌توجهی مترجمان نوپا به صیانت از متن اصلی، مشکلات ممیزی ارشاد و متقاعد‌کردن صاحبان اثر برای پذیرفتن موضوع ممیزی در کشور ایران، ترجمه‌هایی که نام مترجم حقیقی نیست یا وجود خارجی ندارد، و بازترجمه‌هایی که دزدی از ترجمه‌های موفق بازار است سخن گفت. وی در پاسخ به این سؤال که نشر ایران و نویسندگان ایرانی بضاعت رقابت با بازار جهانی کتاب را ندارند و بعد از پیوستن به کنوانسیون برن، امکان عرضۀ محصول و چرخۀ اقتصادی برای ناشران ایرانی ممکن نخواهد بود گفت: اگر بخواهیم در بازار جهانی حضور پیدا کنیم باید برای رقابت خود را تجهیز کنیم و کیفیت آثارمان را بالا ببریم و این امر یک اتفاق خوب است که بتوانیم با صاحبان این صنعت در جهان گفت‌وگو کنیم و برای بهتر شدن آثارمان تلاش کنیم.
مهناز مقدسی در ابتدای سخنرانی خود، از دعوت انجمن صنفی داستان‌نویسان سپاسگزاری کرد و حضور انجمن‌ها را در کنار هم، و همسویی و هم‌صدایی آنها را برای رسیدن به اهداف مشترک، امری ضروری و مهم دانست و تلاش‌های این انجمن را برای دفاع از منافع صنفی نویسندگان تحسین کرد. مقدسی در این نشست با دسته‌بندی آثار به اصلی، اشتقاقی، و ترکیبی جایگاه پدیدآورنده یا خالق اثر را در رأس هرمِ نشر قرار داد و آثاری چون ترجمه، گردآوری، تصحیح، تحشیه، بازآفرینی، بازویرایی را در زمرۀ آثار اشتقاقی و ترکیبی قرار داد. وی اهمیت ویرایش را در آثار برشمرد و به ویراستارانی که به اعتبار همکاری و همراهی‌شان با پدیدآورندگان، در مالکیت فکری اثر سهمی پیدا می‌کنند و به فروش کتاب کمک می‌کنند اشاره کرد. وی این نوع ویراستاران را ویراستار ساختاری و محتوایی، ویراستار تکوینی یا آفرینشگر، ویراستار بنیادی و ویراستار جامع یا فراگیر نامید. مقدسی به نمونه‌هایی ازاین‌دست ویراستاران در نشر امریکا و در نشر ایران اشاره کرد و گفت نشر امروز ایران نیازمند حضور این نوع ویراستاران است که هم مشاور ناشر باشند و هم مشاور پدیدآورنده و زمانی که در تولید اثر سهم فکری پیدا می‌کنند جای دارد که این سهم برایشان تعریف و لحاظ شود.
در پایانِ این نشست آقای سناپور پیشنهاد کرد نامهای حاوی درخواست‌های مطرح‌شده در این همایش، به ارگان‌های ذی‌ربط و حتی مجلس و ریاست جمهوری نوشته شود و خواسته‌های به‌حق نویسندگان در آن مطرح و برای اجرای آن پیگیری شود.
این نشست در ساعت ۱۳ روز جمعه نهم شهریور به پایان رسید.
در این همایش افراد سرشناسی چون آقایان جواد مجابی، احمد پوری، محمدحسن شهسواری حضور داشتند. دبیری این همایش را آقای سینا دادخواه، از اعضای فعال این انجمن، عهده‌دار بود. از انجمن صنفی ویراستاران نیز آقایان فتح‌الله فروغی و هومن عباسپور در این همایش حضور داشتند.
تدوین از روابط عمومی انجمن صنفی ویراستاران
[Best_Wordpress_Gallery id=”33″ gal_title=”مالکیت فکری”]
یادی از همایون صنعتی‌زاده
همایون صنعتی‌زاده، کارآفرین، مؤسس چندین مرکز فرهنگی و تجاری، نویسنده و مترجم. در سال ۱۳۰۴ در تهران به دنیا آمد. پدرش، عبدالحسین صنعتی‌زاده، از نخستین داستان‌نویسان ایرانی و مادرش قمرتاج دولت‌آبادی بود. کودکی‌اش را در کرمان نزد پدربزرگ و مادربزرگش گذراند. برای دورۀ متوسطه به تهران رفت و در دبیرستان البرز تحصیل کرد. در این مدرسه با ایرج افشار آشنا شد، در ماجراهای شهریور ۱۳۲۰ و جنگ جهانی دوم دبیرستان را رها کرد و به کرمان بازگشت و در کار تجارت و ادارۀ امور پرورشگاه، که پدرش مسئولیت آن را داشت، به پدر کمک کرد. دیپلمش را از اصفهان گرفت. در ۱۳۳۳ با شهین‌دخت سرلتی ازدواج کرد.
صنعتی‌زاده، برخلاف خواستۀ پدر و خانواده، راه دانشگاه را پی‌نگرفت و بازار و تجارتخانه را برگزید. سه سال بعد، اولین تجارتخانۀ خود را افتتاح کرد که زمینه‌ساز فعالیت‌های فرهنگی، بازرگانی و خیریه‌ای او را در سال‌های بعد شد. زبان‌های انگلیسی و روسی را بدون کلاس و استاد آموخت و دنیای فرهنگی و مطالعه را در کنار تجارت رها نکرد.
دربارۀ شخصیت صنعتی‌زاده گفته شده است که خوش‌زبان، شیرین و صمیمی بود. اعتماد به نفس عجیبی داشت. بارها از صفر شروع کرد و هر بار نیز موفق‌تر از پیش از عهدۀ کارها برآمد.
فعالیت‌های گستردۀ صنعتی‌زاده را در تجارت چنین برشمرده‌اند: پایه‌گذار تعدادی از بنگاه‌های تجاری و مراکز صنعتی و کشاورزی، تأسیس شهرک خزرشهر در مازندران، کاغذسازی پارس، کشت مروارید در کیش، رطب زهره، گلاب زهرا.
صنعتی‌زاده و انتشارات فرانکلین
انتشارت فرانکلین شاهکار همایون صنعتی‌زاده بود. به گفتۀ خودش در سال ۱۳۳۴، پس از دیدن کتاب‌های این مؤسسه و علاقه‌مندشدن به آن، نمایندگی بنگاه فرانکلین نیویورک را پذیرفت. بنگاه فرانکلین ایران به ترجمه و انتشار آثار امریکایی و اروپایی روی آورد و پس از مدت کوتاهی کارش رونق گرفت و به مهم‌ترین سازمان نشر ایران تبدیل شد. صنعتی‌زاده برای اولین بار توانست جمع کثیری از شایسته‌ترین افراد اهلِ کتاب از جمله سیروس پرهام، منوچهر انور، نجف دریابندری، اسماعیل سعادت، فتح‌الله مجتبایی، ابوالحسن نجفی، حسن مرندی، کریم امامی و گروهی دیگر از اهالی قلم را در یک جا جمع کند و به شکلی تخصصی به کار چاپ و نشر کتاب بپردازد. این مؤسسه برای نخستین بار بخشی را به نام ادیتوریال (ویرایش) پایه‌گذاری کرد و راه را برای این فعالیت مهم در نشر ایران گشود. کار ویرایش کتاب و ترجمه‌های آثار مهم ادبیات جهان بعدها ادامه پیدا کرد و بهصورت جریانی درآمد که از نشر جدایی‌ناپذیر شد، چنان‌که عبدالرحیم جعفری، بنیان‌گذار انتشارات امیرکبیر، در استقبال از کار صنعتی‌زاده، این راه را ادامه داد در انتشارات خود بخش ویرایش دایر کرد و ناشران دیگر نیز از آن پیروی کردند.
همایون صنعتی‌زاده در انتشارات فرانکلین نوآوری‌هایی کرد. او برای اولین بار در صنعت نشر ایران حقوق کتاب را یک‌جا می‌خرید، همۀ امور مربوط به چاپ را، از ویرایش تا تصحیح و غلط‌گیری، انجام می‌داد. هزینۀ طراحی جلد و تبلیغات را می‌پرداخت و برای چاپ و نشر به دست ناشر می‌سپرد و در برابر تمام این خدمات ۱۵ درصد از بهای پشت جلد را دریافت می‌کرد. در ابتدای کتاب هم عبارت «با همکاری مؤسسۀ انتشارات فرانکلین» ذکر می‌شد. در زمانی که هم مدیر عامل فرانکلین و هم مدیر عامل کاغذ پارس بود، بانک توسعۀ صنعتی و معدنی ایران به او گفته بود از این دو کار یکی را باید اختیار کند و او کاغذسازی پارس را برگزیده بود.
سازماندهی به کار چاپ و انتشار کتاب‌های درسی از دیگر ابتکارهای همایون صنعتی‌زاده در فرانکلین بود. او نخست امتیاز چاپ کتاب‌های درسی افغانستان را کسب کرد و زمانی که کار چاپ کتاب‌های درسی در ایران نیز به فرانکلین واگذار شد، او عده‌ای از مترجمان و مؤلفان و کسانی را که مایل بودند در تألیف کتاب‌های درسی همکاری داشته باشند به هزینۀ مؤسسه به امریکا، فرانسه، انگلیس و آلمان فرستاد تا دربارۀ تألیف و چاپ کتاب‌های درسی آن کشورها مطالعه کنند. چاپ کتاب‌های درسی ایران منشأ دو اتفاق مهم دیگر در صنعت نشر ایران شد: چون چاپخانه‌های کشور هم‌زمان از عهدۀ چاپ کتاب‌های درسی افغانستان و ایران برنمی‌آمدند، صنعتی‌زاده چاپخانۀ افست را با همراهی سیدحسن تقی‌زاده تأسیس کرد که چندی بعد توسعه یافت و به مهم‌ترین و بزرگ‌ترین چاپخانۀ خاورمیانه تبدیل شد. این چاپخانه هنوز هم کتاب درسی چاپ می‌کند.
کار مهم دیگر او تأسیس کارخانۀ کاغذسازی پارس بود، با هدف جبرانِ کمبود کاغذهای وارداتی، زیرا این کاغذها پاسخ‌گوی تأمین نیاز چاپخانۀ عظیم او نبودند. صنعتی‌زاده کارخانۀ کاغذسازی پارس را با استفاده از باگاس، تفاله نیشکر، در هفت تپۀ خوزستان تأسیس کرد که بزرگ‌ترین کارخانۀ کاغذسازی ایران بود، به دلیل مشکلاتی که با مسئولان بانک صنعتی و معدنی پدید آمد، او این کارخانه را واگذار کرد.
صنعتی‌زاده همچنین در دلِ سازمان انتشارات فرانکلین، سازمان انتشارات کتاب‌های جیبی را دایر کرد که انقلابی در شمارگان و قطع کتاب پدید آورد.
خروج همایون صنعتی‌زاده از فرانکلین موجب افول این مؤسسه شد. این افول را می‌شود به دو عامل اصلی ربط داد: نخست مدیریت نفر بعدی، یعنی علی‌اصغر مهاجر بود؛ و دوم ایجاد تضادها و دیدگاه‌هایی که در امریکا برنامۀ مؤسسۀ فرانکلین را پیش می‌برد و همچنین نارضایتی آنها از پیشبرد کار که منجر به دستور فروش اموال و امتیازهای فرانکلین در ایران شد. البته در سال ۱۳۵۵، ضربۀ بزرگی هم به انتشارات فرانکلین خورد و آن قطع روابط این انتشارات با وزارت آموزش و پرورش بود، زیرا فرانکلین مهم‌ترین منبع درآمدش را از دست داد.
دایره‌المعارف فارسی
در زمرۀ درخشان‌ترین فعالیت‌های همایون صنعتی‌زاده، پایه‌گذاری دایره‌المعارف فارسی است. او در انتشارات فرانکلین به این نتیحه رسیده بود که کتاب مرجعی به زبان فارسی فراهم آورد. در جست‌وجوهایش برای یافتن شخص با‌صلاحیتی برای سردبیری دایره‌المعارف فارسی، به دکتر غلامحسین مصاحب رسید. جلد اول این کتاب در سال ۱۳۴۵ با سرپرستی و تبحر بی‌نظیر مصاحب منتشر شد. این اثر بعد از سال‌ها، همچنان از معتبرترین آثار مرجع به زبان فارسی است.
صنعتی‌زاده در ۱۳۵۶ به کرمان کوچ کرد و در ملک پدری‌اش در روستای لاله‌زار بردسیر به کشت و پرورش گُل و گلاب‌گیری در مقیاسی گسترده پرداخت. گلاب‌گیری و تهیۀ اسانس عطر و ایجاد اشتغال و فعالیت در ناحیه‌ای کوهستانی و دورافتاده با همکاری و همراهی همسرش، یکی دیگر از فعالیت‌های ارزشمند او بود. او با اینکار ثابت کرد که چگونه می‌توان ناحیه‌ای کوهستانی و دورافتاده را به مرکز فعالیت اقتصادی پررونقی تبدیل کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، به عللی، صنعتی‌زاده و همسرش مدتی دستگیر و زندانی شدند. همسرش پس از شش ماه آزاد شد و در مدتی که صنعتی‌زاده زندان بود، مدیریت گلاب زهرا را، با جدیتی بی‌نظیر، به عهده گرفت. سرلتی در حادثۀ رانندگی در ۱۳۸۳ درگذشت. صنعتی‌زاده سال‌های پایانی عمر را به‌تنهایی سپری کرد. تنها فعالیت عمده‌اش گلاب زهرا بود. او درآمد حاصل از آن را وقف پرورشگاهی کرد که از پدربزرگش به او به ارث رسیده بود.
صنعتی‌زاده علاوه بر اینکه زمینۀ فعالیت و تولید فرهنگی را فراهم کرد خود نیز در تحقیق، تألیف و ترجمه، به‌ویژه دربارۀ ایران‌باستان و گاه‌شماری در شرق باستان، آثاری به چاپ رساند.
همایون صنعتی‌زاده تا اواخر عمر همچنان فعال بود. او در روز چهارشنبه ۴ شهریورماه ۱۳۸۸، پس از یک دوره بیماری، در ۸۴ سالگی، در کرمان درگذشت.
از آثار چاپ شدۀ اوست:
گردآورنده: سمیه حسنی
[Best_Wordpress_Gallery id=”30″ gal_title=”همایون صنعتی زاده”]
پرویز ناتِل خانلری، ادیب، دولتمرد، زبان‌شناس، ادب‌پژوه، مترجم، و شاعر معاصر ایرانی است که در اسفند ۱۲۹۲ در تهران زاده شد و در اول شهریور ۱۳۶۹ اهالی فرهنگ را در غم از دست‌دادنش فروبرد.
در خانواده‌ای فرهیخته و صاحب‌منصب بالید. در مدرسۀ امریکایی سن‌لویی و مدرسۀ ثروت دوران ابتدایی را گذراند. به تشویق بدیع‌الزمان فروزانفر رشتۀ ادبی را برای تحصیل در دارالفنون برگزید. سپس، وارد دانش‌سرای عالی شد. پیش از ۱۳۱۴ با سمت دستیار یان ریپکا، ایران‌شناس چک، که برای تکمیل مطالعاتش در ایران به‌سر می‌برد به همکاری با او پرداخت.
در ۱۳۱۴ از دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران مدرک کارشناسی زبان و ادبیات فارسی گرفت. پس از دورۀ آموزشیِ خدمت نظام وظیفه، از ۱۳۱۵ به خدمت وزارت فرهنگ درآمد و مدتی دبیر دبیرستان‌های رشت شد. ضمن تدریس در دبیرستان‌ها، تحصیلاتش را تا دکتری زبان و ادبیات فارسی ادامه داد.
در سال ۱۳۲۰ با زهرا کیا ازدواج کرد که حاصل آن یک دختر و یک پسر بود. پسرش آرمان در جوانی درگذشت و آسیب روحی عمیقی بر او وارد شد.
در ۱۳۲۲ با عنوان دانشیار در دانشگاه تهران به تدریس ادبیات فارسی مشغول شد و هم‌زمان مجلۀ سخن را تأسیس کرد. در ۱۳۲۵، به نیابت دکتر علی‌اکبر سیاسی، رئیس دانشگاه تهران، مدیریت ادارۀ تازه‌تأسیس انتشارات دانشگاه تهران را پذیرفت.
در سال ۱۳۲۷ برای تحصیل و مطالعه در رشتۀ زبان‌شناسی به دانشگاه سوربن رفت و سه سال تحصیل و پژوهش کرد. در ۱۳۲۹ به ایران بازگشت و کرسی «تاریخ زبان فارسی» را در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران پایه‌گذاری کرد. او در دهه‌های ۱۳۳۰ و ۱۳۴۰ همچنان فعال و پرکار بود. علاوه بر تحقیق، تألیف ، تدریس و انتشار مجله، مدیریت فرهنگی و سمت‌های سیاسی‌ای را عهده‌دار شد.
پرویز ناتل خانلری در سال ۱۳۳۴ معاون وزارت کشور شد. از همان دوران، سناتور انتصابیِ مازندران شد و چند دوره تا سال ۱۳۵۷ در این سمت بود. از شهریور ۱۳۴۱ تا بهمن ۱۳۴۲ مقام وزارت فرهنگ را در کابینۀ اسدالله علم داشت. در مقام وزارت فرهنگ، طرح ایجاد سپاه دانش را پیشنهاد کرد و به تصویب رساند و اجرای آن را آغاز کرد. از مهم‌ترین خدمات خانلری به فرهنگ ایران تأسیس «بنیاد فرهنگ ایران» با جلب همکاری عده‌ای از پژوهشگران بود که در سال ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. بنیاد فرهنگ ایران در مدت فعالیت خود بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب را منتشر کرد که بیشتر آنها متون و تحقیقات مهمی از جنبه‌های مختلف ادبی و تاریخی و علمی بود. ریاست بنیاد فرهنگ از ابتدای تأسیس تا سال ۱۳۵۷ بر عهدۀ خانلری بود. خانلری همچنین ریاست فرهنگستان ادب و هنر ایران را برعهده داشت. مدتی نیز مدیرکلیِ سازمان پیکار با بی‌سوادی را برعهده گرفت.
طرح خانلری در زمینۀ سامان‌دادن به تدوین، چاپ و نشر و توزیع کتاب‌های درسی مدراس در دورۀ وزارتش از مؤثرترین طرح‌های سامان‌دهی آموزشی و فرهنگی بوده است. از دیگر طرح‌های اوست: برگزاری کنگره‌های تحقیقات ایرانی که شماری از مهم‌ترین خطابه‌های علمی و پژوهشی دربارۀ زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران در آن ایراد شده است، طرح‌های تقویت و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور به‌ویژه در افغانستان و شبه‌قارۀ هند و کشورهای عربی.
پس از انقلاب اسلامی ایران (۱۳۵۷)، پرویز ناتل خانلری به مدت صد روز زندانی شد و از همۀ فعالیت‌های رسمی و دانشگاهی کناره گرفت. او با اینکه امکان خروج از کشور را داشت، ایران را ترک نکرد.
خانلری در اول شهریور ۱۳۶۹، پس از یک دورۀ بیماری طولانی، در ۷۷سالگی در تهران درگذشت. همسرش زهرا خانلری نیز شش ماه پس از وی در گذشت. پیکر هر دو در بهشت زهرای تهران قطعۀ ۷۳، ردیف ۳۰، در کنار هم به خاک سپرده شدند.
از او بیش از ۳۰ عنوان کتاب و ۱۲۰ مقاله و خطابه‌هایی که متن آن چاپ شده برجای مانده است. او علاوه بر تدریس و تألیف، مصحح و شاعر نیز بود. قریحۀ شعری و تسلط او به دقایق شاعری کم‌نظیر بود. شعر بلند «عقاب» که به صادق هدایت تقدیم شد بهترین گواه از استادی او در سرودن شعر در قالب‌های کهن با مضمون‌های بدیع و پرجاذبه است.
نثر خانلری شامل ویژگی‌های ممتازی است، از جمله توجه به زیبایی کلام، خوش‌آهنگی، استفاده از واژه‌های ساده و روزمره، اجتناب از حشو و اطناب، بهره‌گیری از ادبیات کهن.
تاریخ زبان فارسی که خانلری وقت عظیمی را صرف آن کرد و توجهی خاص به آن داشت نخستین کتاب در زبان فارسی است که تاریخ این زبان را برپایۀ موازین علم زبان‌شناسی و تبحر در زبان‌های ایرانی بررسی کرده است. از این کتاب چاپ‌های فراوانی شد و آخرینِ آنها را نشر نو در سه مجلد منتشر کرده است.
از دیگر کارهای ارزندۀ او پایه‌گذاری مجموعۀ شاهکارهای ادبیات فارسی با همکاری ذبیح‌الله صفا بود.
شهرت خانلری را شاید بشود حاصل کار و فعالیت او در دو زمینۀ اصلی دانست: تحقیقات و تألیفات و تدریس؛ و مدیریت و سازماندهی فرهنگی، به‌ویژه در بنیاد فرهنگ ایران و مجلۀ سخن. آنچه خانلری را در بین ادیبان معاصر ممتاز می‌کند، تلاش او در راه دادن روش و نگرش علمی در پژوهش و آموزش زبانی ادبی و معیارهای دقیق و سنجیدۀ زیبایی‌شناسی هنری در مطالعات و نقد ادبی همراه با ذوق ادبی کم‌نظیر، توجه خاص به زبان و نثر معاصر فارسی، اصول درست‌نویسی، شیوا و زیبانویسی و تأکید ویژه بر اصالت و هویت فرهنگ ایرانی و شناخت اصول و دلایل آنهاست. ورود او به قلمرو سیاست و پذیرفتن برخی سمت‌های سیاسی، گرچه در دورۀ خاصی مناسبات او و برخی از روشنفکرانِ چپ آن زمان را به تیرگی کشاند و انتقادهایی را در پی‌آورد، اعتبار علمی تحقیقی و ارزش خدمات فرهنگی وی را تحت‌الشعاع قرار نداد.
دربارۀ احوال و آثار او مقالات و کتاب‌هایی نوشته شده، از جمله احوال و آثار دکتر پرویز ناتل خانلری به کوشش منصور رستگار فسایی (۱۳۷۹)، خانلری و نقد ادبی نوشتۀ ایرج پارسی‌نژاد در بررسی و تحلیل جنبه‌های ادبی و سهم خانلری در زبان و ادب فارسی (۱۳۸۷). یک جلد از مجموعه پژوهشگران معاصر ایران تألیف هوشنگ اتحاد مستقلاً مربوط به خانلری است.
از آثار اوست:
دختر سروان، پوشکین (ترجمه)، ۱۳۱۰؛
چند نامه به شاعر جوان (ترجمه)، ۱۳۲۰؛
تحقیق انتقادی در عروض و قافیه و چگونگی تحول اوزان غزل فارسی (تألیف)، ۱۳۲۷؛
مخارج‌الحروف، ابن سینا (ترجمه)، ۱۳۳۳؛
تریستان و ایزولد (ترجمه)، ۱۳۳۴؛
وزن شعر فارسی (تألیف)، ۱۳۳۷؛
غزل‌های حافظ، ۱۳۳۷؛
سمک عیار (تصحیح)، در ۵ جلد ۱۳۳۸–۱۳۵۳ (بعدها با یک جلد در شرح اسامی و توضیحات با عنوان «شهر سمک»)؛
چند نکته در تصحیح دیوان حافظ، ۱۳۳۸؛
شاهکارهای هنر ایران، آرتور اپهام پوپ (ترجمه)، ۱۳۳۸؛
زبان‌شناسی و زبان فارسی (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۳؛
ماه در مرداب (مجموعه شعر)، ۱۳۴۳؛
شعر و هنر (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵؛
فرهنگ و اجتماع (مجموعه مقالات)، ۱۳۴۵؛
تاریخ زبان فارسی (تألیف)، در ۳ جلد ۱۳۴۸؛
دستور زبان فارسی (تألیف)، ۱۳۵۱؛
دیوان حافظ (تصحیح)، ۱۳۵۹؛
داستان‌های بیدپای (تصحیح)، با همکاری محمد روشن، ۱۳۶۱؛
هفتاد سخن (مجموعه مقالات)، دو مجلد، ۱۳۶۹.
منابع: تلخیص از مقالۀ «خانلری، پرویز»، دانشنامۀ جهان اسلام، ج ۱۴، تهران، ۱۳۸۹؛ فرهنگ ادبیات فارسی، محمد شریفی، تهران، فرهنگ نشر نو، ۱۳۸۷، و چند وبگاه معتبر.
تدوین: سمیه حسنی
با حضور استادان فرهنگستان زبان و ادب و دوتن از اعضای هیئت مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران
چهارشنبه ۲۴مرداد ۱۳۹۷
همکاری‌ها و تعاملات سازمان صدا و سیما و فرهنگستان زبان و ادب فارسی در چندسال اخیر گسترش یافته است و این امر از جهات مختلف برای هردو نهاد مفید است. یکی از موارد همکاری برگزاری دوره‌های مرتبط با زبان فارسی در فرهنگستان است. شبکه کودک سیمای جمهوری اسلامی ایران شبکه‌ای تخصصی است که به برنامه‌سازی و تولید و پخش انواع برنامه‌ها برای خردسالان، کودکان و نونهالان می‌پردازد. این شبکه در بهار گذشته از فرهنگستان درخواست کرد کارگاهی درحوزه زبان فارسی برای برخی از کارکنان این شبکه برگزار کند. پس از چند نشست مشترک، «کارگاه زبان فارسی» در ۱۰ ساعت(۵ جلسه) بهصورت کارگاهی یک‌روزه طراحی شد.
این کارگاه در روز چهارشنبه بیست‌‌وچهارم مرداد با حضور تنی چند از مدیران، ناظران پخش، ارزیابان، مترجمان و ویراستاران شبکه کودک برگزار شد. در این کارگاه، نگاهی به ساخت زبان فارسی، درآمدی بر واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی، زبان کودک، درست‌گویی و درست‌نویسی و گفتاری‌نویسی(شکسته‌نویسی) مطرح و تدریس شدند.
دکتر محمدرضا رضوی، عضو هیئت‌علمی فرهنگستان، درس نگاهی به ساخت زبان فارسی را تدریس کرد: زبان و زبان‌شناسی، ساختمان زبان، نظام آوایی زبان فارسی، نظام صرفی زبان فارسی، نحو زبان فارسی، نظام معنایی زبان فارسی، و گونه‌های زبانی از جمله مباحثی بود که در این درس مطرح شد. این مباحث به‌گونه‌ای طرح شد که حوزه زبان کودک مورد توجه قرار گیرد.
خانم مهنوش تهرانی، عضو هیئت‌علمی فرهنگستان، درآمدی بر واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی را تدریس کرد. واژه و اصطلاح و تفاوت این دو با یکدیگر، تعریف و ویژگی‌های واژه فارسی و واژه غیرفارسی، نگاهی گذرا به پیشینه علم اصطلاح‌شناسی، نگاهی به انواع روش‌ها و شیوه‌های واژه‌سازی، لزوم کاربرد واژه‌های فارسی برای کودکان و نوجوانان، اهمیت و کاربرد واژه‌گزینی و اصطلاح‌شناسی در ترجمه به‌ویژه ترجمه متون کودک و فوائد واژه‌گزینی در حوزه زبان کودک از جمله مباحثی بود که وی در این درس به آنها اشاره کرد.
دکتر مریم جلالی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی، سومین مدرسی بود که در این کارگاه به تدریس درس «زبان کودک»، پرداخت. تاریخچه زبان کودک، علل توجه به زبان کودک، نظریه‌های به‌کارگیری زبان توسط کودکان(یادگیری، نهادگرایی، شناختی و تعاملی)، ارتباط کودک با کاربرد واژه‌ها، لزوم توجه به رده‌بندی سنی کودکان و ارتباط آنها با رسانه، نظریه برهم‌کنش متن و تصویر از جمله موارد طرح‌شده در این کلاس بود.
مهدی قنواتی،پژوهشگر فرهنگستان، با تدریس «درست‌گویی و درست‌نویسی» دیگر مدرس این کارگاه بود. او با بررسی بیش از ۳۰ عنوان از برنامه‌های شبکه کودک، بهصورت مصداقی، به مهم‌ترین اشکالات زبانی در برنامه‌های این شبکه اشاره کرد. انواع واژه از نظر ساختمان، انواع فعل ازنظر ساختمان، گرده‌برداری، واژه‌بست‌ها، جمله‌های نشان‌دار و بی‌نشان و کاربرد هریک از موارد یادشده در ساختارهای زبانی برنامه‌های شبکه کودک از جمله موضوعات مورد بحث در این جلسه بود.
هومن عباسپور، پژوهشگر و سرویراستار نشر چشمه، با تدرس «گفتاری‌نویسی» آخرین مدرسی بود که در این کارگاه حضور یافت. وی در آغاز سخن توضیح داد که مباحثی که در زمینه گفتاری‌نویسی در این جلسه مطرح می‌شود لزوماً نظر فرهنگستان نیست و نظر شخصی است. درست یا نادرست بودن گفتاری‌نویسی، حدود و ثغور گفتاری‌نویسی، چگونگی دستور خط و املای واژه‌ها و ترکیبات در گفتاری‌نویسی و اصول و ضوابط گفتاری‌نویسی مهم‌ترین موضوعات عباسپور دراین جلسه بود.
کارگاه زبان فارسی با این هدف در پژوهشکده مطالعات واژه‌گزینی برگزار شد که اصحاب رسانه، به‌ویژه دست‌اندرکاران سازمان صدا و سیما، هرچه بیشتر با مسائل زبانی و ادبی آشنا شوند تا بتوانند به تقویت و غنای زبان و ادبیات فارسی در جامعه، به‌ویژه آینده‌سازان این مرز و بوم، کمک کنند. فرهنگستان امیدوار است با برگزاری این‌گونه کارگاه‌ها و دوره‌ها بتواند لزوم و اهمیت توجه به زبان و ادبیات فارسی را در جامعه پررنگ و برجسته کند.
برگرفته از کانال فرهنگستان زبان و ادب فارسی
نخستین جلسۀ کارگاه ویرایش متن سخنرانی با مدیریت خانم دکتر نازنین خلیلی‌پور و آقای نیما سرلک در تاریخ ۲۳ مرداد ۱۳۹۷ برگزار شد. در این جلسه کلیاتی دربارۀ تفاوت متن سخنرانی با متن مکتوب و نکات مهم در ویرایش آن مطرح شد، سپس نمونه‌ای از متن سخنرانی به حاضران داده شد. در این متن موارد غیرضروری تشخیص داده شد و هر یک از شرکت‌کنندگان دیدگاه‌های و ویرایش‌های خود را مطرح کردند. در این کارگاه دو تن از اعضای هیئت مدیره، خانم مقدسی و آقای عباسپور نیز حضور داشتند.
[Best_Wordpress_Gallery id=”28″ gal_title=”کارگاه ویرایش متون سخنرانی”]
[Best_Wordpress_Gallery id=”27″ gal_title=”کارگاه ویرایش متون سخنرانی”]
اولین کارگاه: کارگاه ویرایش متون سخنرانی
زمان:
جلسۀ اول: سه‌شنبه ۲۳ مرداد ۱۳۹۷، ساعت ۱۷ تا ۳۰/۱۹
جلسۀ دوم: دوشنبه ۲۹ مرداد ۱۳۹۷، ساعت ۱۷ تا ۳۰/۱۹
مکان:
دفتر انجمن صنفی ویراستاران
شماره تماس برای هماهنگی: ۸۸۵۱۴۶۱۴
زادروز جلال ستاری را گرامی می‌داریم
جلال ستاری، اسطوره‌پژوه، مترجم، و منتقد ادبی و فرهنگی، در ۱۴ مرداد ۱۳۱۰ در رشت به‌دنیا آمد. تحصیلات دبیرستان را در دارالفنون گذراند و دیپلم ادبی گرفت. در ۱۳۲۹ برای تحصیل در رشتۀ روان‌شناسی به سوئیس اعزام شد و در آنجا از حمایت محمدعلی جمال‌زاده برخوردار شد. در دوران تحصیل با جریان‌های ادبی و سینما و تئاتر آشنا شد. از استادان بنامی چون ژان پیاژه و فردیناند دوسوسور بهره برد و در رشتۀ روان‌شناسی دکتری گرفت. او تمرکز خود را بر روان‌شناسی جمعی و شناخت تأثیر مثبت یا منفی کهن‌الگوها و اسطوره‌ها و افسانه‌ها در ناخودآگاه جمعی معطوف کرده است.
بیش از نیم‌قرن تحقیق در حوزۀ اسطوره‌شناسی، افسانه‌ها، ادبیات نمایشی و نقد فرهنگی به نگارش و ترجمه حدود ۹۰ عنوان کتاب انجامیده است که بسیاری از آنها از منابع معتبر و مرجع برای پژوهش‌اند.
جلال ستاری، به‌دور از هیاهوی قیل‌وقال و حضور در مجالس و مراسم، می‌نویسد و می‌کاود. تقدیر از تلاش‌های او هم در ایران و هم خارج از ایران بازتاب داشته است. در سال ۱۳۸۴، به‌پاس یک عمر تلاش فرهنگی، نشان معتبر لژیون دونور ادب و هنر فرانسه را دریافت کرد. در سال ۱۳۹۳ کتاب جامعه‌شناسی تئاتر، از ترجمه‌های درخشان، او جایزۀ کتاب سال را دریافت کرد. این مقدار، بسیار کمتر از تقدیری است که خوانندگان هر اثرِ او از دانش محفوظ در نوشته‌هایش کرده‌اند.
گفت‌وگوی مفصل ناصر فکوهی با جلال ستاری دربارۀ زندگی و افکار و دیدگاه‌های او چندی پیش منتشر شد که تنها گفت‌وگوی مفصل با این فرهیخته است (گفت‌وگو با جلال ستاری، نشر مرکز، ۱۳۹۳).
ستاری صرفاً اسطوره‌شناس نیست او روشنفکری منتقد و مترجمی شاخص است که در نوشته‌هایش لایه‌های تفکر ایرانی و جایگاه انسان معاصر ایرانی را مطرح می‌کند. او در تقابل با اسطوره‌های غربی همچون پرومته، آنتیگونه و شخصیت‌های افسانه‌ای همچون دراکولا و فاوست، از کاوه و ضحاک و اسکندر و شیخ صنعان سخن می‌گوید و به تقابل میان خیر و شر اشاره می‌کند.
در گفته‌هایش دربارۀ خطر اسطوره‌ها می‌خوانیم: «یکی از خاصیت‌های اسطوره‌ها این است که تاریخ‌مند می‌شوند. اسطوره از سرچشمۀ خودش بیرون می‌زند و تاریخ می‌شود. اژدرهاک اسطوره‌ای که سه سر است و شش پوزه، بدل می‌شود به ضحاک ماردوش که گرچه یک پادشاه افسانه‌ای است، اما وجهۀ تاریخی هم دارد. شاهان باستانی ایران کم‌کم از دل اسطوره وارد تاریخ می‌شوند. اسطوره اصولاً از چارچوب خودش بیرون می‌زند و این خطر را دارد: خطر ریختن اسطوره در سراچۀ تاریخ. اسطوره باعث می‌شود که تاریخ را بد بفهمید. واقعیت را از شما پنهان نگه می‌دارد. چون اجازۀ تعقل را می‌گیرد. من فکر کردم که این باور را باید در یک جایی دقیق‌تر بررسی کرد (گفت‌وگو با جلال ستاری دربارۀ اسطورۀ تهران، روزنامۀ اعتماد، ۲۶/۳/۸۶، ص ۱۱).
استاد عزیز قدرشناس شما هستیم که تصویر دیگری از رمزوراز قصه‌ها و افسانه‌ها و اسطوره‌ها را بر ما روشن کردید. عمرتان طولانی و قلمتان پررنگ و همچنان جاری باد!
برخی ترجمه‌های جلال ستاری است:
برخی تألیفات اوست:
گفت‌وگویی کوتاه با بهروز صفرزاده
آشنایی ویراستاران را با زبان عربی چه‌قدر لازم می‌دانید؟
با توجه به آمیختگی دیرین دو زبان عربی و فارسی و پیشینۀ طولانی تأثیر و تأثر آنها، آشنایی ویراستاران با عربی کاملاً ضرورت دارد. اما متأسفانه می‌بینیم که عربی‌ندانی، و گاه عربی‌ستیزی، وجه مشترک عموم ویراستاران امروزی است. معلوم نیست چرا ویراستاران آشنایی با زبان انگلیسی را، که بیش از یک قرن سابقۀ نفوذ در فارسی ندارد، به‌مراتب ضروری‌تر از آشنایی با زبان عربی می‌دانند که بیش از یازده قرن سابقۀ نفوذ در فارسی دارد. به این عزیزان توصیه می‌کنم که عرصۀ زبان را عرصۀ عقده‌گشاییِ سیاسی و عقیدتی ندانند و حساب این دو مقوله را از هم جدا کنند. بخشی از ضعف ویراستارانِ امروزی ناشی از عربی‌ندانی آنهاست، و در این میان اگر ویراستاری عربی‌دان باشد، بر هم‌صنفان خود پیشی می‌گیرد. متأسفانه فضای دانشگاهی ما در رشتۀ زبان‌شناسی انگلیسی‌زده است و اثری از عربی‌آموزی در آن نیست. عموم زبان‌شناسان ما آشنایی لازم و کافی را با عربی ندارند و ضرورت آن را احساس نمی‌کنند.
ظاهراً شما نخستین مدرس درس «عربی در فارسی» در دوره‌های آموزش ویرایش هستید. چه مباحثی را در کلاستان مطرح می‌کنید؟
البته فضل تقدم در این زمینه ازآنِ استاد موسی اسوار است که سال‌ها قبل در مرکز نشر دانشگاهی چنین درسی را تدریس می‌کردند. من در کلاس «عربی در فارسی»، آن بخش‌هایی از صرف (ساخت‌واژۀ) عربی را که در فارسی کاربرد و مصداق دارند مطرح می‌کنم، مثلاً انواع جمع، وزن‌های صرفی و کارکردهاشان، اشتقاق، و تنوین. آشنایی با این مقولات موجب تسلط هرچه بیش‌ترِ ویراستار بر کار خود می‌شود. یکی از منابع اصلی درس هم کتاب تحول آوایی واژه‌های عربی در فارسی، تألیف این‌جانب است. بدیهی است که کلاسِ من کلاس آموزشِ زبان عربی نیست.
مصاحبه از: سمیه حسنی
وارد کلاس که می‌شد آراستگی‌اش، درس را که شروع می‌کرد مقدمه‌چینی‌اش، درس را که ادامه می‌داد تسلطش، کلاس را که تمام می‌کرد حوصله‌اش. با همین خصلت‌ها بود که دانشجوی علاقه‌مند را به احترام وامی‌داشت. انگار معلم به‌دنیا آمده بود: نظم و دقتش در تقسیم و ترتیب و بیان مطالب و مثال‌های فی‌البداهه‌اش هنگام پاسخ و استدلال حیرت‌آور بود. حرف‌حرفش سنجیده بود و هرآنچه می‌گفت چکیده‌ی یک عمر مطالعاتش بود. از آن چند سال کارمندیِ صداوسیما آنچه تا زنده‌ام به‌یادم خواهد ماند افتخار شاگردیِ موسی اسوار است.
استاد اسوار از بهترین ویراستاران و از سرشناس‌ترین مترجمان متون عربی است؛ دانشمندی خوش‌محضر و خوش‌فکر، صریح‌گوی و بی‌تعارف، با بیانی شمرده و دقیق، با ذهنی وقاد و حافظه‌ای رشک‌برانگیز و قلمی استوار.
هنوز انجمن صنفی ویراستاران را تأسیس نکرده بودیم که صمیمانه تجارب گران‌بهای خود را در اختیارمان نهاد و با اشتیاق راهنمایی‌مان کرد.
امروز سوم مرداد است و استاد ۶۶ساله می‌شود. تولدش را تبریک می‌گوییم و امیدواریم سایه‌اش سال‌ها برقرار باشد و قلمش پایدار.
هومن عباسپور
محمود دولت‌آبادی در ۱۰ مرداد ۱۳۱۹ در روستای دولت‌آباد سبزوار به‌دنیا آمد. تحصیلات مقدماتی را در همان روستا گذراند و در نوجوانی مشاغل مختلفی چون کشاورزی، چوپانی، پادوییِ کفاشی، صاف‌کردن میخ‌های کج را آزمود و بعد وردستِ پدر و برادر، در کارگاه تخت گیوه‌کشی، مدتی نیز در دوچرخه‌سازی و سلمانی مشغول به کار بود. تجاربش بعدها در آثارش به تصویر کشیده شدند. در جوانی به مشهد رفت و در آنجا با سینما و نمایش آشنا شد. در ۱۳۳۸ به تهران رفت و یک سال بعد در تئاتر پارس مشغول به کار شد. از آغاز دهۀ ۱۳۴۰ کار تئاتر را با جدیت دنبال کرد. یک سال در کلاس‌های نظری و عملی شرکت کرد و شاگرد اول شد. در نمایشنامههایی از برتولت برشت و بهرام بیضایی و اکبر رادی نقش بازی کرد. در همین سال‌ها، به داستان‌نویسی روی آورد. «ته شب» اولین داستان کوتاه او بود و در ماهنامۀ آناهیتا چاپ شد.
در ۱۳۵۳ میهن اسکویی، کارگردان تئاتر، از او برای شرکت در نمایشنامۀ در اعماق اثر ماکسیم گورکی دعوت کرد. از ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ دولت‌آبادی در تئاتر و داستان‌نویسی فعال بود. در همین دهه به زندان افتاد و کتاب جای خالی سلوچ حاصل روزهای زندان اوست. نگارش کتاب مهم دولت‌آبادی، کلیدر، پانزده سال به طول انجامید. این اثر ده‌جلدی نه تنها معروف‌ترین اثر دولت‌آبادی است، بلکه طولانی‌ترین رمان فارسی است و سال‌هاست که با استقبال مواجه شده است.
بعد از آن، داستان‌های دیگری از دولت‌آبادی منتشر شد که فضای اکثر آنها روستاهای خراسان است و در آنها رنج و مشقت روستاییان شرق ایران به تصویر کشیده شده است. از ویژگی‌های نوشته‌های دولت‌آبادی مهارتش در توصیفات است از جمله توصیف چهره و اندام و حالات روحی قهرمانانش، چنان‌که تصویر تک‌تک آنان را در ذهن خواننده حقیقی و عینی می‌سازد.
دولت‌آبادی در سال ۲۰۱۳ برگزیدۀ جایزۀ ادبی یان میخالسکی سوئیس شد. در سال ۲۰۱۴ جایزۀ شوالیۀ ادب و هنر فرانسه را از سفیر فرانسه در تهران دریافت کرد.
برخی آثارش از جمله جای خالی سلوچ و زوال کلنل به چندین زبان ترجمه شده است. دولت‌آبادی از چهره‌های ماندگار و کم‌نظیر داستان‌نویسی معاصر ایران است.
استاد عزیز، امروز ۷۸ ساله شدید. شاید ندانید که برخی خوانندگانتان همچون من ماه‌ها با کلیدر شما زیسته‌اند و با غم نهفته در جای خالی سلوچ گریسته‌اند! قلمتان پررنگ و سال‌های پیش‌رویتان طولانی و روشن باد!
برخی آثار دولت‌آبادی است:
سفر (رمان)، تهران، نشر لوح، ۱۳۴۸٫
بنی‌آدم، تهران، نشر چشمه، ۱۳۹۴٫
تنگنا (نمایشنامه)، تهران، نشر رز، ۱۳۴۹٫
آوسنه بابا سبحان (داستان بلند)، تهران، صدای معاصر، ۱۳۴۹٫
مرد، تهران، نشر پویا، ۱۳۵۲٫
موقعیت کلی هنر و ادبیات کنونی، تهران، گلشایی، ۱۳۵۲٫
مرد، تهران، نشر پویا، ۱۳۵۲٫
موقعیت کلی هنر و ادبیات کنونی، تهران، گلشایی، ۱۳۵۲٫
عقل عقیل، تهران، نشر مرز و بوم، ۱۳۵۳٫
از زخم چمبر، تهران، پیوند، ۱۳۵۶٫
دیدار بلوچ، تهران، نشر پیوند، ۱۳۵۷٫
جای خالی سلوچ، تهران، نشر آگاه، ۱۳۵۸٫
ققنوس؛ یک نمایش برای خواندن، تهران، نشر نو، ۱۳۶۹٫
کارنامه سپنج (مجموعه داستان و نمایشنامه)، تهران، بزرگمهر، ۱۳۶۸٫
کلیدر، جلد اول و دوم (در ۱۰ جلد)، تهران،نشر تیرنگ، ۱۳۵۷-۱۳۶۱٫
آهوی بخت من گزل (داستان)، تهران، نشر چشمه، ۱۳۶۷٫
روزگار سپری شده مردم سالخورده، تهران، نشر پارسی، ۱۳۷۰٫
اتوبوس (فیلم‌نامه)، تهران: نشر چشمه، نشر پارسی، ۱۳۷۲٫
سلوک، تهران، چشمه و فرهنگ معاصر، ۱۳۸۲٫
روز و شب یوسف، تهران، نشر نگاه، ۱۳۸۳٫
آن مادیان سرخ یال، تهران، نشر نگاه، ۱۳۸۳٫
باشبیرو (نمایشنامه)، تهران، نگاه، ۱۳۸۳٫
زوال کلنل، تهران، چشمه، ۱۳۸۷٫
طریق بسمل شدن، تهران، چشمه، ۱۳۸۷٫
نون نوشتن، تهران، نشر چشمه، ۱۳۸۸٫
میم و آن دیگران (سرگذشتنامه)، تهران، نشر چشمه، ۱۳۹۰٫
تا سر زلف عروسان سخن (داستان‌های کوتاه فارسی)، تهران، نشر چشمه، ۱۳۹۴٫
سپیده پورمقدم
منوچهر ستوده، پژوهشگر جغرافیای تاریخی ایران، مدرس، و نویسنده، در ۲۸ تیر ۱۲۹۲ در تهران متولد شد. خانواده‌اش اصالتاً مازندرانی بودند. در هفت‌سالگی به مدرسۀ ابتدایی امریکایی رفت و دورۀ شش‌سالۀ ابتدایی را در این مدرسه گذراند. در دوران دبیرستان کتابدار کتابخانۀ دبیرستانش بود. در ۱۳۱۳ وارد دانش‌سرای عالی شد و رشتۀ زبان و ادبیات فارسی را زیر نظر استادانی چون سیدمحمد مشکات و علی‌اکبر شهابی آموخت. نخستین مقالۀ خود را در ۱۳۱۵ دربارۀ «مطالعات تاریخی و جغرافیایی ـ مسافرت به قلعۀ الموت» نوشت. در ۱۳۲۳ در دورۀ دکتری ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد و هم‌زمان در دبیرستان‌ها تدریس می‌کرد. در ۱۳۲۴ با شکوه اقدس شمشیرگران ازدواج کرد. در ۱۳۲۹ از رسالۀ دکتری خود زیر نظر استاد بدیع‌الزمان فروزانفر با عنوان «قلاع اسماعیلیه در رشته‌کوه‌های البرز» دفاع کرد.
در سال ۱۳۳۰ شش ماه به لندن رفت تا از دانشگاه‌ها و کتابخانه‌های آنجا بازدید کند. فعالیت مطبوعاتی خود را از ۱۳۳۲ آغاز کرد. او همراه با ایرج افشار، محمدتقی دانش‌پژوه، عباس زریاب‌خویی و مصطفی مقربی نشریۀ فرهنگ ایران زمین را بنیاد نهاد.
در ۱۳۳۷، به پیشنهاد بدیع‌الزمان فروزانفر، تدریس مبحث جغرافیای تاریخی را، که پیش‌تر سابقه و سنتی نداشت، در دانشگاه تهران عهده‌دار شد و طرح درس آن را تعیین کرد. در ۱۳۵۱ مدیریت مرکز تحقیق و مطالعۀ تمدن و فرهنگ ایران را به او سپردند. در ۱۳۴۱، ۱۳۴۸، و ۱۳۵۴ به‌ترتیب به مراتب استادیاری، دانشیاری، و استادی دست یافت. نگارش کتاب فارسی برای انگلیسی زبانان (۱۳۴۰) دستاورد تجربۀ عملی او در زبان آموزی به دانشجویان خارجی است.
کتاب دیگر او، از آستارا تا استراباد، در ده جلد، حاصل سال‌ها سفرهای فراوان و طولانی با پای پیاده و سوار بر اسب و گذر از راه‌های صعب‌العبور است و بزرگ‌ترین دستاورد پژوهشی او در زمینۀ جغرافیای تاریخی و تاریخ صفحات شمال ایران به‌شمار می‌آید.
منوچهر ستوده مهارتی بی‌نظیر در مأخذشناسی، سندپژوهی، آداب و رسوم محلی، داروشناسی، زبان‌ها و گویش‌های محلی (به‌ویژه شمال ایران)، جغرافیای تاریخی، ادبیات، تاریخ، تصحیح و تحشیه متون کهن داشت و صدها دانشجو از محضرش بهره بردند و با نظارت او پژوهش کردند.
ستوده در ۱۳۸۱ کتابخانۀ شخصی‌اش را شامل حدود ۲۳۰۰ جلد کتاب و صدها مجله و اسناد به کتابخانۀ مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.
از منوچهر ستوده آثار بسیاری در قالب مقاله و کتاب منتشر شده، برخی از کتاب‌های اوست:
منوچهر ستوده در ۵ فروردین ۱۳۹۵ بر اثر بیماری عفونت ریه در بیمارستان طالقانی چالوس بستری شد و در ۲۰ فروردین ۱۳۹۵ در ۱۰۲ سالگی درگذشت. او را در امامزاده آقا سیدحسین (تازه آباد) سلمانشهر به خاک سپردند.
تلخیص از مقالۀ عبدالحسین آذرنگ (آمادۀ انتشار در دانشنامۀ ایران، درج در وبگاه مرکز دائرهالمعارف برزرگ اسلامی).
تدوین از سمیه حسنی
ایرج جهانشاهی، نویسنده، مترجم، و از پایه‌گذران بخش ویراستاری شورای کتاب کودک در ۲۹ تیرماه ۱۳۷۰ درگذشت. او در ۱۳۰۵ در تهران به دنیا آمد. از سال ۱۳۲۴ در دبیرستان‌های اهواز و مسجدسلیمان به تدریس درس‌های ادبیات، تاریخ و جغرافیا، شیمی و ریاضی مشغول شد. در سال ۱۳۳۸ از مؤسسۀ تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران مدرک کارشناسی ارشد گرفت و یک سال را در رشتۀ آموزش بزرگسالان در دانشگاه منچستر انگلستان گذراند. همچنین برای گذراندن دوره‌های کوتاه‌مدتی دربارۀ ادبیات کودکان، به امریکا، پاکستان، و تایلند سفر کرد.
همکاری او با آموزش و پرورش و سمت‌های دبیری و ریاست دبیرستان امکانی بود که به تأسیس مرکز تهیۀ خواندنی‌های نوسوادان بیندیشد و آن را پایه‌گذاری کند. این مرکز بعدها به مرکز انتشارات آموزشی تغییر نام داد. انتشار مجلات «پیک» از نوآوری‌های او بود که در سال ۱۳۵۳ جایزۀ جهانی گسترش فرهنگی را دریافت کرد. اولین پیک دانش‌آموز با مطالب علمی و آموزنده و تربیتی در دی‌ماه ۱۳۴۳ منتشر شد و پس از آن، پیک کودک، پیک معلم و خانواده، پیک نوآموز، پیک دانش‌آموز، پیک نوجوانان، پیک جوانان به تفکیک در دسترس مخاطبان قرار گرفت. جهانشاهی مدیر مسئول مجلات پیک و سردبیر پیک نوآموز بود.
همچنین تلاش‌های جهانشاهی در زمینۀ آموزش به بزرگسالان و نوسوادان به تدوین چهارده جلد کتاب بخوانیم و بنویسیم و بخوانیم و باسواد شویم منجر شد. وی در سال ۱۳۴۶ با همکاری عباس سیاحی کتاب فارسی اول دبستان را تدوین کرد و با تلفیق دیدگاه شخصی‌اش و نظرهای باغچه‌بان، روشی نو در آموزش الفبای فارسی ابداع کرد.
جهانشاهی از سال ۱۳۵۷ سرپرستى شوراى ویراستارى فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان را در شوراى کتاب کودک به عهده گرفت. پس از بازنشستگی در سال ۱۳۵۸، دورۀ جدید از فعالیت‌های زنده‌یاد جهانشاهی آغاز شد. وی با فراغت از اشتغال اداری، به تألیف و ترجمه و ویراستاری در زمینۀ ادبیات کودک و نوجوان پرداخت و فرصت بیشتری را به همکاری با شورای کتاب کودک اختصاص داد. در سال ۱۳۶۱ همکاى خود را به عنوان مشاور گزینش و تألیف و ترجمه و ویرایش کتابهاى ادبیات کودکان و نوجوانان با انتشارات فاطمى و واژه آغاز کرد. مجموعۀ نگاهی به تاریخ علم به سرپرستی و سرویراستاری او از همکاری‌های دیگرش با انتشارات فاطمی بود که بارها تجدید چاپ شده است.
مرحوم جهانشاهی در تألیف و تدوین مطالب برای مخاطبان، بر اصل سادگی و مفهوم بودن مطالب تأکید بسیار داشت تا از این طریق، استفاده از مطالب نه فقط برای فارسی‌زبانان ایران، که برای سایر اقوام نیز ساده باشد و همه را به خواندن ترغیب کند.
برخی از شاخص‌ترین آثار اوست:
یادش را گرامی می‌داریم.
تدوین: نازنین سرکارات‌پور
آخرین جلسۀ کلاس نگارش ضبط اعلام با تدریس خانم دکتر صدیق بهزادی در تاریخ ۲۶ تیرماه ۱۳۹۷ برگزار شد. در این جلسه راهکارهای ضبط اعلام جغرافیایی و اعلام اشخاص با ملیت تاجیکی، هندی، یونانی، و رومی و ویژگی‌ها و مشخصه‌های هر یک آموزش داده شد. در مورد ضبط اسامی مکان‌ها، شامل شهر و کشور و خیابان، که در طول تاریخ چندین بار تغییرنام داشته‌اند، توصیه شد آخرین ضبط تعیین‌شده ملاک قرار گیرد، اما ویراستار در پانویس به نامهای دیگر آن اشاره کند و در نمایه نیز نامهای دیگر ذکر شود و به ضبط جدید ارجاع داده شود. در مورد ضبط اسامی هندی و دشواری‌های آن گفت‌وگوی نسبتاً مفصلی شد و نکاتی نیز از کتاب شیوه‌نامۀ ضبط اعلام توضیح داده شد.
استاد صدیق بهزادی در این جلسه تعدادی منابع معتبر فارسی و غیرفارسی و اینترنتی را به دانشجویان معرفی کرد تا برای یافتن ضبطِ صحیح اعلام از آن منابع یاری بگیرند. توصیۀ ایشان این بود که نخست ملیت آن نامِ خاص پیدا شود و در صورتِ یافتن ملیت یا حتی نیافتن ملیت، برای اطمینان از صحت آن از وبگاه کتابخانۀ کنگره استفاده شود. در این کتابخانه، اسامی اشخاص و نام آثار به زبان‌های گوناگون درج شده که می‌تواند به مترجم و ویراستار کمک کند که هم ملیت را بیابد، هم ضبطِ آن اسم را در زبان‌های دیگر. همچنین وبگاه‌های کتابخانه‌های دانشگاه‌های معتبری چون میشیگان و بریتانیا معرفی شد که با سازوکار مجهزی که دارند می‌توانند برای یافتن اسم اشهر و ضبط دقیق‌تر اسامی به مترجمان و ویراستاران کمک کنند.
آخرین توصیۀ استاد به دانشجویان این بود که مترجم و ویراستاری که با متن‌هایی سروکار دارد پر از اسامی متنوع با ملیت‌های گوناگون، باید برای یافتن اسامی صحیح آنها تلاش بیشتری کند و ابزارهای کمکی در ضبط اعلام را بشناسد. وی افزود تلاش مترجم و ویراستار موجب می‌شود که اسامی دقیق‌تر ثبت شود و در ذهن خوانندگان جا بیفتد، ضمن آنکه کتابخانۀ ملی برای ثبت آن نام‌ها در مستندسازی با مشکل مواجه نشود، چنان که این تشتت در ضبط اسامی حاصلش در وبگاه کتابخانۀ ملی ایران مشهود است و متأسفانه، در موارد متعددی، نام افراد یا آثار یا مکان‌ها با چندین شکلِ نوشتاری درج شده است.
در پایان این جلسه، اعضای هیئت مدیرۀ انجمن صنفی، خانم مقدسی و آقایان قنواتی و عباسپور لوح عضویت افتخاری انجمن صنفی ویراستاران را به استاد دکتر ماندانا صدیق بهزادی تقدیم کردند و از ایشان درخواست کردند که مشاور انجمن باشند.
روابط عمومی انجمن صنفی ویراستاران
[Best_Wordpress_Gallery id=”25″ gal_title=”جلسه آخر کلاس ضبط اعلام-تیرماه۹۷”]
دکتر سیدعبدالامیر نبوی: می‌خواهیم دروه‌های آموزشی و کارگاه‌های تخصصی ویرایش را مجدداً فعال کنیم
روز سه‌شنبه ۲۶ تیرماه ۱۳۹۷، به دعوت آقای دکتر سیدعبدالامیر نبوی، معاون پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی، جلسه‌ای با حضور اعضای هیئت مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران و چند تن از همکاران مرکز نشر تشکیل شد. در این دیدار دکتر نبوی در مورد برنامه‌های جدید مرکز نشر برای فعال‌کردن بخش آموزش، ارتباط با سازمان‌های علمی و دانشگاهی، تجدید چاپ کتاب‌های مرکز نشر و ارتباط با مراکز دانشیِ شهرستان‌ها صحبت کرد. وی اشاره کرد در مدیریت جدیدِ مرکز نشر، همکاری با انجمن‌ها و نهادهای غیردولتی، به‌سبب توانایی‌ها و سرعت‌عمل آنها، در اولویت قرار داده شده است. دکتر نبوی از انجمن درخواست کرد در مورد فعال‌کردن بخش آموزش مرکز نشر همکاری‌های صورت گیرد. در این جلسه موارد زیر بحث و گفت‌وگو شد.
۱) تشکیل دوره‌های کارگاهی یا تک‌درس یا درس‌گفتار؛
۲) برگزاری جلسات نقد کتاب از نظر محتوایی و ویرایشی؛
۳) برگزاری دوره‌های آموزشی آنلاین و عرضۀ درس‌گفتارها در قالب دیجیتال؛
۴) دادن گواهیِِ گذراندن دوره‌های آموزشی با مهر و امضای مرکز نشر دانشگاهی و انجمن صنفی ویراستاران؛
۵) همکاری با مراکز علمی دانشگاهی تهران و شهرستان‌ها برای برخورداری از توانمندی‌های آن مراکز یا ارائۀ خدمات به آنها؛
۶) آسیب‌شناسی آثار منتشرشدۀ دانشگاهی و تدوین دستنامه‌هایی برای استاندارد‌کردن نگارش انواع متون دانشگاهی اعم از پایان‌نامه، کتاب، مقاله؛
۷) تلاش برای ترویج و اجرایی کردن این استاندارها در مراکز علمی؛
در پایان این نشست، مقرر شد متن پیش‌نویس تفاهم‌نامه برای همکاری‌های دوجانبه میان مرکز نشر دانشگاهی و انجمن صنفی ویراستاران تدوین شود و در جلسات تخصصی آتی نحوۀ همکاری‌ها دقیق‌تر بررسی و اجرایی شود.
در این نشست، از مرکز نشر دانشگاهی آقای دکتر سیدعبدالامیر نبوی و خانم‌ها ماندانا می‌آبادی و جمشیدپور، از اعضای هیئت مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران آقایان فریبرز مجیدی، هومن عباسپور، بهروز صفرزاده، مهدی قنواتی و خانم مهناز مقدسی حضور داشتند.
رتبه‌بندی ویراستاران، برای برخورداری از خدمات ادارۀ اهل قلم خانۀ کتاب، در دستور کار قرار گرفت.
در ماه‌های پایانی سال گذشته، اعضای هیئت‌مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران با آقای نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانۀ کتاب، دیدار کردند و با اشاره به اهداف و مسئولیت‌های انجمن صنفی ویراستاران درخصوص همکاری با مراکز فرهنگی و حمایت از صنف ویراستاران، توانایی‌ها و تجارب خود را برای ارائۀ خدمات به ویراستاران کشور برشمردند و با ایشان گفت‌وگو و تبادل نظر کردند. در پی برگزاری سی‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و عدم تخصیص بُنِ کتاب به ویراستاران، انجمن صنفی ویراستاران به خانۀ کتاب و معاونت فرهنگی نامهای ارسال کرد. جلسه و مکاتبۀ مذکور زمینه‌سازِ تشکیل کارگروه همکاری کارشناسی و مشاوره‌ای انجمن ویراستاران و ادارۀ اهل قلم خانۀ کتاب شد.
در اولین جلسۀ این کارگروه که روز یکشنبه هفدهم تیرماه ۱۳۹۷، با وظیفۀ تدوین آیین‌نامه‌ها و تعیین ملاک‌های طبقه‌بندی ویراســتاران، برای برخورداری از خدمات اهل قلم در محل انجمن صنفی ویراستاران، تشکیل شد، چند تن از اعضای هیئت‌مدیرۀ این انجمن و نمایندۀ انجمن فرهنگی و آموزشی ویرایش و درست‌نویسی نیز حضور داشتند.
مسئول ادارۀ اهل قلم خانۀ کتاب، خانم آهی، به سابقۀ راه‌اندازی سامانۀ اهل قلم خانۀ کتاب، ضوابط تخصیص خدمات مختلف به اهل قلم اشاره کرد و مشکلات موجود در رتبه‌بندی ویراستاران و نحوۀ ارائۀ خدمات به ایشان را بیان کرد. وی عمده‌ترین اهداف تشکیل سامانۀ اهل قلم را شناسایی اهالی قلم در همۀ حوزه‌ها، تشکیل بانک اطلاعاتی جامع، تعامل اهل قلم با هم، تهیۀ گزارش‌های لازم، ارائۀ خدمات مختلف به آنان برشمرد و افزود که در حال حاضر برای تعیین رتبه و مشخص‌کردن سهم اصلی اهالی قلم و گزارش‌گیری‌های مختلف از سامانه، معیارهای دقیقی مشخص نشده است. هدف اصلی تشکیل این کارگروه تدوین معیارهای رتبه‌بندی برای ویراستاران، به قصد تعیین میزان ارائۀ خدمات اهل قلم به ایشان، است.
در ادامۀ جلسه، حاضران پیشنهادهایی مطرح کردند و دربارۀ رتبه‌های مختلف ویراستاران، ازجمله بزرگان و پیشکسوتان و صاحب‌نظران، ویراستاران حرفه‌ای و نوویراستاران تبادل‌نظر شد. مسئول ادارۀ اهل قلم به اهمیت ذکر نام «ویراستار» در کتاب اشاره کرد. حاضران احتمالاتی چون ایراد در متن قراردادها، توافق‌های میان ویراستار و ناشر، و فراموش کردن ویراستار برای درخواست چنین حقی را مطرح کردند و ابعاد گوناگون این موضوع را بررسی کردند.
در پایان، مقرر شد جلسات این کارگروه بهصورت منظم، برای تدوین آیین‌نامه‌ها و رسیدن به ملاک‌های صحیح برای برخورداری ویراســتاران از خدمات اهل‌قلم، در دفتر انجمن صنفی ویراستاران تشکیل شود.
[Best_Wordpress_Gallery id=”24″ gal_title=”همکاری انجمن و خانه کتاب”]
کریم امامی در ۱۸ تیرماه ۱۳۸۴ براثر سرطان خون در‌تهران درگذشت. مترجم، ویراستار، نویسنده، روزنامه‌نگار و کارشناس کتاب و نشر بود. با وجود تسلط بر زبان و ادبیات انگلیسی، دورۀ دانشگاهیِ این رشته را در دانشگاه تهران گذراند. سال‌ها در مجامع فرهنگی حضوری فعال داشت، با ترجمۀ آثاری چون نمایشنامۀ با خشم به یاد آر اثر جان آزبرن، گتسبی بزرگ اثر اسکات فیتزجرالد و ماجراهای شرلوک هلمز در میان اهل قلم جایگاهی ویژه یافت. چند سال با کیهان اینترنشنال (روزنامۀ کیهان انگلیسی) همکاری داشت و در ۱۳۴۷ به مؤسسۀ انتشارات فرانکلین پیوست و سال‌ها مدیر بخش ویرایش و آماده‌سازی آن مؤسسه در تهران بود. با تعطیلی فرانکلین، به انتشارات سروش، ناشر وابسته به سازمان صداوسیما، رفت و بخش ویرایش را در آنجا پایه‌گذاری کرد. اگرچه امامی پس از انقلاب از کارهای اداری کناره گرفت و فضای فرهنگی کتابفروشی را برگزید، هرگز قلم بر زمین نگذاشت و کتابفروشی‌اش محفل اهل فرهنگ بود.
او آثاری از شاعران امروز همچون نیما یوشیج، فروغ فرخزاد، اخوان ثالث و شاملو و همچنین داستان‌هایی از میرصادقی، ساعدی و هدایت را به انگلیسی برگرداند.
امامی در مؤسسۀ فرانکلین روش‌های جدید آماده‌سازی متون، تصویرپردازی و تولید را از اروپا و امریکا گرفت، معرفی کرد و رواج داد و بسیاری از کارهای فنی امور کتاب و نشر در ایران از این مؤسسه آغاز شد.
در لابه‌لای انبوه گفته‌های چاپ‌شده و نوشته‌های کریم امامی، به قسمتی از گفته‌هایش در کتاب در گیرودار کتاب و نشر، که به همت عبدالحسین آذرنگ، ویراستار و نشرپژوه، منتشر شده (نیلوفر: ۱۳۸۵) برمی‌خوریم و برای گرامی‌داشتِ یادش شما را در خواندن آن سهیم می‌کنیم. او دربارۀ وظایف، مسئولیت‌ها و حیطۀ اختیارات ویراستار گفته است:
«ویراستاری که با اثر ترجمه‌شده مواجه می‌شود، ظاهراً کارش آسان‌تر است، چون با استفاده از کتاب اصلی، راه را بهتر می‌بیند و لغزش‌های مترجم را زودتر می‌تواند تشخیص دهد. چنین ویراستاری نه‌تنها باید به‌اندازۀ کافی زبان‌دان باشد، بلکه از موضوع کتاب هم سررشته داشته باشد. اگر ویراستاری به موضوع کتاب وارد نباشد، بهتر است از ویرایش ترجمه عذر بخواهد و کار را به شخص واردتری بسپارد. به نظر من، ویراستاری که روی متون ترجمه‌شده کار می‌کند لازم است حتماً خودش تجربۀ ترجمه داشته باشد، حداقل به‌خاطر اینکه بداند حد و حدود کار چیست و چه چیزهایی را می‌توان و چه چیزهایی را نمی‌توان به فارسی برگرداند و البته لازم است که مترجم و ویراستار تصور واحدی از کار ترجمه داشته باشند، چون در غیراین‌صورت دخالت ویراستار در کار مترجم به جایی خواهد رسید که خود او به نام ویرایش، کتاب را دوباره به فارسی ترجمه خواهد کرد و این کار به‌هیچ‌وجه درست نیست» (ص ۲۲۱).
«به نظر من ویراستار وقتی به حداکثر توانایی و کارسازی خود می‌رسد که از نیمۀ راه با اثر تألیف و ترجمه‌شده روبه‌رو نشود، بلکه فرصت داشته باشد که از قدم اول با مؤلف یا مترجم همراه شود و در شکل‌دادن به کتاب و انتخاب مناسب‌ترین راه و حل‌وفصل مسائل مشارکت کند» (ص ۲۲۲).
«ویرایش انواع دارد: ویرایش کتاب‌های ترجمه‌شده، ویرایش کتاب‌های تألیفی، ویرایش کتاب‌های عام، ویرایش کتاب‌های تخصصی، ویرایش کتاب‌های مرجع، ویرایش کتاب‌های مصور، ویرایش کتاب‌های کودکان و نوجوانان و غیره. هر کدام رموز و فنون خودش را دارد و در کمتر کلاس و مدرسه‌ای هم انسان فرصت آموختن این رموز را پیدا می‌کند. انسان بایستی رموز کار را در بوتۀ تجربه بیاموزد» (ص ۲۱۲).
«یک ویراستار خوب عاشق کار کتاب است و عاشقانه کار می‌کند. یک ویراستار خوب، آدم زحمت‌کشی است و به همۀ جزئیات کار، که واقعاً هم متنوع و مفصل است و بنده در مواردی کار کتاب را به ساختن خانه تشبیه کرده‌ام، شخصاً رسیدگی می‌کند. ویراستاری آنقدر کار گِل دارد که اگر کسی واقعاً عاشق نباشد، آن را خیلی زود رها می‌کند» (ص ۲۲۲-۲۲۳).
بسیار کسان از محضر او آموختند و ما نیز از نوشته‌هایش همچنان می‌آموزیم. یادش گرامی باد.
انجمن صنفی ویراستاران
نخستین جلسۀ کلاس ضبط اعلام در تاریخ ۱۶ تیرماه ۱۳۹۷، در محل سالن ناشران کودک و نوجوان، برگزار شد. در ابتدای این جلسه، آقای مهدی قنواتی، مدیر کمیسیون آموزش انجمن صنفی ویراستاران، و خانم مهناز مقدسی و آقای هومن عباسپور، از اعضای هیئت مدیره، ضمن خیرمقدم به خانم دکتر ماندانا صدیق بهزادی و قدردانی از اینکه تدریس این کلاس را عهده‌دار شدند، به ضرورت تشکیل این کلاس پرداختند و اظهار امیدواری کردند که دورۀ نمایهسازی نیز پس از این دوره برگزار شود.
دکتر ماندانا صدیق بهزادی در نخستین جلسۀ کلاس دربارۀ اهمیت ضبط اسامی در فهرست‌نویسی کتاب‌ها و نمایهسازی صحبت کرد و گفت مهم‌ترین اهمیتِ انتخاب ضبط مناسب و صحیح در بازیابی آن اسم در منابع گوناگون است. اگر یک اسم یا یک اثر چندین ضبط و ترجمه داشته باشد، یافتن آن در منابع گاه غیرممکن می‌شود. کتاب‌شناسی ملی و دایرهالمعارف‌ها ابزارهای ثبت اسامی‌اند. بسیاری از مترجمان، به‌جای مراجعه به منابع معتبر، به چشم خود اعتماد می‌کنند، مثلاً وقتی u را می‌بینند بلافاصله آن را «و» تلفظ می‌کنند، برای همین اسمی مثل Sullivan را «سولیوان» می‌نویسند در‌حالی‌که ضبط صحیح آن «سالیوان» است. از این نوع خطاها بسیار فراوان است. مهم‌ترین نکته در ضبط اسامی توجه به دستگاه آوایی دو زبان مبدأ و مقصد و تطابق آنها با یکدیگر است.
دکتر صدیق بهزادی در این جلسه به تعریف اَعلام، اسمِ اَشهر و شیوه‌های مناسب برای ضبط اسامی تاریخی؛ مانند سلسله‌ها و خاندان‌ها، اقوام و قبایل، رویدادهای تاریخی و فرق و مذاهب پرداخت.
[Best_Wordpress_Gallery id=”23″ gal_title=”کلاس ضبط اعلام -۱۶-۴-۹۷”]
خانم گلی امامی، زادروزتان را تبریک می‌گوییم
گلی امامی (ادیب‌محمدی) در ۱۶ تیرماه ۱۳۲۱ در خانواده‌ای فرهنگی در تهران به‌دنیا آمد. پس از اخذ دیپلم، در ۱۳۴۱، وارد دانشکدۀ هنرهای تزیینی تهران شد و از محضر استادانی چون سهراب سپهری، داریوش شایگان، پرویز تناولی، کریم امامی بهره برد. سال سوم دانشگاه به آلمان رفت و دیپلم زبان آلمانی گرفت. سپس، به انگلیس و امریکا سفر کرد و در امریکا مدرک کارشناسی علوم انسانی گرفت.
در ۱۳۴۵، در انگلیس، با استاد خود، کریم امامی، مترجم و نویسنده و مدیر بخش ویرایش مؤسسه انتشارات فرانکلین، ازدواج کرد و نام خانوادگی امامی را برای خود برگزید. یک سال بعد، به ایران بازگشت و از ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۳، با سمت‌های کتابدار، رئیس دفتر، مدیر عامل، عضو هیئت نویسندگان مجلۀ پیک جوان در مؤسسۀ فرانکلین مشغول به‌کار شد. در این مؤسسه با استادانی چون نجف دریابندری، ابوالحسن نجفی، میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، احمد سمیعی، احمد میرعلائی همکاری کرد. در ۱۳۵۵، مدیر کتابخانۀ تازه‌تأسیس دانشگاه فارابی شد و طی پنج سال، نُه‌هزار جلد کتاب تخصصی و منحصربه‌فرد هنری را به همۀ زبان‌های زنده، جمع‌آوری و سازماندهی کرد. پس از انقلاب ۱۳۵۷، با همسرش انتشارات «زمینه» را در منزل خود تأسیس و از ۱۳۶۲، آن را به کتابفروشی تبدیل کرد و تا ۱۳۸۰؛ مکانی که خیلی زود پاتوق ااهل فرهنگ شد. گلی امامی از ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۶، مدیریت نشر و پژوهش «فرزانروز» را به عهده داشت. او از مترجمان خوش‌قلم ماست و ترجمه‌هایش از نمونه‌های نثر سالم و پاکیزۀ فارسی است. از ترجمه‌های اوست:
اتوبوس مدرسه، مری ک. هریس، شرکت سهامی کتاب‌های جیبی: فرانکلین، ۱۳۵۳؛
خانواده من و بقیه حیوانات، جرالد دارل، تهران، ۱۳۶۳؛
جین اوستن، برایان ساودام، نشرنشانه،۱۳۷۳؛
زندگی کوتاه است: نامهای به ق‍دی‍س آوگ‍وس‍ت‍ی‍ن، یوستین گاردر، نشر و پژوهش فرزان روز، ۱۳۷۷؛
اجاق سرد آنجلا، فرانک مک کورت ، نشر و پژوهش فرزانروز، ۱۳۷۹؛
دختری با گوشواره مروارید، شوالیه تریسی، نشر چشمه، ۱۳۸۱؛
پروست چگونه می‌تواند زندگی شما را دگرگون کند، آلن دو باتن، انتشارات نیلوفر، ۱۳۸۳؛
حباب شیشه، س‍ی‍ل‍وی‍ا پ‍لات، نشر باغ نو، ۱۳۸۴؛
هنر سیر و سفر ، الن دو باتن، نشر نظر، ۱۳۸۵؛
نقب زدن به آمریکا، آن تیلر، نشرچشمه، ۱۳۹۳؛
جستارهایی در باب عشق، آلن دو باتن، نشر نیلوفر، ۱۳۹۴٫
گلی امامی، علاوه بر ترجمه، در تألیف مقالات انتقادی (نقد کتاب، نقد هنر، نقد فیلم) نیز دستی دارد. چند اثر تألیفی نیز در فهرست کارهای اوست:
نگاهی به افریقای سیاه: سرزمین رازها و رمزها، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوان، ۱۳۵۶؛
آشپزی بدون گوشت، نشر زمینه، ۱۳۶۱٫
برخی آثار گلی امامی با تقدیر منتقدان مواجه شد و جوایزی به او تعلق گرفت، از جمله:
سرافینا، مری ک. هریس، امیرکبیر: مؤسسه انتشارات فرانکلین، ۱۳۵۰،انتخاب یونسکو به عنوان بهترین اثر ترجمه‌شده برای نوجوانان.
پی‌پی جوراب‌بلند، آسترید لیندگرن، شهر کتاب، ه‍رم‍س (ک‍ی‍م‍ی‍ا)؛ شرکت انتشارات علمی و فرهنگی. برندۀ جایزه بهترین کتاب کودک از شورای کتاب کودک.
در مراسم جایزۀ فرشته با حمایت مجموعۀ فرهنگی ـ هنری شهرِ کتاب فرشته، که در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ برگزار شد، از گلی امامی برای سال‌ها تلاش در عرصۀ ترجمه و تألیف تقدیر شد.
گلی امامی از اعضای افتخاری انجمن صنفی ویراستاران است و این انجمن افتخار دارد که از بدو تأسیس از مشاوره و راهنمایی‌های این بانوی فرهنگ‌دوست برخودار بوده و اولین جلسۀ «انتقال تجربه» با حضور ایشان و دکتر سیروس پرهام در تاریخ ۱۰ اسفند ۱۳۹۵برگزار شد.
زادروز این بانوی خوش‌قلم و خوش‌فکر و پرتلاش و انسان را به ایشان و اهالی قلم تبریک می‌گوییم.
دیدار مدیرعامل خانۀ کتاب با ویراستار صاحب‌نام، استاد اسماعیل سعادت
در هفتۀ قلمِ امسال ویراستاران نیز به فهرست دیدارهای قدرشناسانی از اهالی قلم اضافه شدند. روز چهارشنبه ۱۳ تیرماه ۱۳۹۷، آقای حسینی‌پور، مدیرعامل خانۀ کتاب، و آقای داورپناه، معاون فرهنگی پژوهشی خانۀ کتاب به مناسبت هفتۀ قلم به دیدار استاد اسماعیل سعادت رفتند. این دیدار به همت انجمن صنفی ویراستاران هماهنگ شد و طی آن آقای حسینی‌پور به اهمیت ویرایش و حضور فعالِ ویراستاران در نشر تأکید کرد.
در این نشست، مباحثی چون وضعیت کنونی ویرایش در کشور، مشکلات مترجمان و نویسندگان در قبال ناشران، تعهدات ناشران در انتخاب و انتشار آثار مناسب و ارزشمند و کاهش شمارگان کتاب در سال‌های اخیر مطرح شد. استاد سعادت از بی‌مهری برخی ناشران به نویسندگان و مترجمان در بازچاپ‌نکردن کتاب‌ها و واگذارنکردن آن به خودِ پدیدآور یا ناشری دیگر، و از نازل‌شدن سطح علمی کتاب‌های اخیر گفت. وی ویرایش را کاری دشوار و حرفه‌ای خواند و بی‌توجهی ناشران را به ویرایش از آسیب‌های نشر دانست.
آقای حسینی‌پور اشاره کرد که خانۀ کتاب برای رفع مشکلات مهمی چون قاچاق کتاب، رشد نامتعارف تعداد ناشران و بی‌توجهی آنان به قوانین نشر اقدام‌هایی کرده است و در تلاش است آسیب‌های نشر را برشمارد و برای موارد اساسی آن راهکارهایی عملی بجوید و در این مسیر از کارشناسان و نهادها و سازمان‌های مردم‌نهاد مانند انجمن‌ها کمک خواهد گرفت که هر یک از اهالی نشر به‌نوبۀ خود بتوانند این بدنۀ سست فرهنگی را تقویت کنند. وی خطرِ رشد بی‌رویۀ تعداد ترجمه‌ها را در مقایسه با تألیفات، بسیار جدی دانست و افزود که با این روند در سال‌های آتی، نویسندگان ما از نوشتن کناره‌گیری می‌کنند و تمام محصولات فرهنگی و انتشاراتی ما به ترجمه اختصاص داده می‌شود.
آقای داورپناه، با تأکید بر مشکلات متعدد حوزۀ نشر، گفت خانۀ کتاب رویکرد دیگری را در بررسی‌های آمارهای نشر اضافه کرده و آن اهمیت دادن به کیفیت آثار است و در این زمینه برنامه‌های جدیدی را تدوین کرده است. وی به محاسن پیوستن به معاهدۀ کپی‌رایت و جلوگیری از رشد بی‌رویۀ ترجمه‌ها اشاره کرد.
در ادامۀ جلسه، به مشکلات دیگری چون ترجمه‌های متعدد از یک اثر و چاپ آن توسط چندین ناشران و سردرگمی مخاطبان در انتخابِ ترجمۀ مناسب، مشکلات مفاد قراردادهای نشر و لزوم بازبینی قوانین، به‌ویژه قانون حقوق مؤلفان و مصنفان، تألیفات غیرعلمی و کپی‌برداری از اطلاعات اینترنتی پرداخته شد.
در این نشست، به اهمیت کتاب‌های مرجع در پرورش پژوهشگران و نیروهایی چون ویراستاران اشاره شد و زحمات استاد سعادت در سرویراستاری و سرپرستی دانشنامۀ زبان و ادب فارسی ستوده شد. خانم مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران، در این زمینه گفت کتاب‌های مرجع در حکم کارگاه آموزش و تربیت نیروهای پژوهشی عمل می‌کنند و با هر کتابِ مرجع گروهی از نوقلمان و پژوهشگران، زیر نظر سرویراستاران مجرب، می‌آموزند و شناخته می‌شوند. وی اضافه کرد برای بهبود کیفیت آثار باید تمام عوامل تولید کتاب، به‌ویژه پدیدآور، اعم از نویسنده و مترجم، دانش خود را تقویت کنند و نمی‌توانیم فقط امید داشته باشیم ویراستاران حرفه‌ای آثار ضعیف را بازنویسی یا اصلاح کنند و سطح آن را ارتقا دهند. همان‌طور که این انجمن صنفی به تقویت ویراستار تأکید می‌کند، ناشر نیز باید به تقویت مترجم و نویسنده و حمایت از نویسندگان و مترجمان خوب توجه کند و آثار ضعیف منتشر نکند.
آقای مهدی قنواتی، مدیر کمیسیون آموزش انجمن صنفی ویراستاران، به‌ضرورت برگزاری دوره‌های آموزشی برای تمامی سطوح نشر اشاره کرد و تأکید کرد هر یک از مجموعه‌ها باید در بخش خود تلاش کنند تا بخشی از مشکلات برطرف شود.
آقای قاسمی، مدیر روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به اهمیت حضور پیشکسوتان عرصۀ فرهنگ اشاره کرد و برخی مشکلات نشر امروز را برشمرد و اظهار امیدواری کرد که به کمک سطوح بالای مدیریتی بتوان مشکلات اساسی حوزۀ نشر را برطرف کرد و در غیراین‌صورت، حل این مشکلات میسر نمی‌شود.
در پایانِ این نشست، مدیر خانۀ کتاب، با اهدای گل و گلدانِ صنایع دستی به استاد سعادت، از ایشان برای بیش از ۶۰ سال تلاش در عرصۀ ویرایش، ترجمه، تألیف، پژوهش، و تربیتِ پژوهشگر قدرشناسی کرد.
انجمن صنفی ویراستاران این افتخار را داشت که در نمایشگاه کتاب امسال، در دومین مراسم تقدیر از پیشکسوتان ویرایش، از استاد اسماعیل سعادت، قدردانی کند. خوشبختانه فعالیت‌های انجمن طی دو سال گذشته موجبات توجه بیشتر مراکز فرهنگی و انتشاراتی را به موضوع ویرایش و ویراستاران فراهم کرده است.
در پایان، خانم مقدسی از آقای حسینی‌پور و آقای داورپناه برای توجهشان به امر ویرایش و حضور در این جلسه سپاسگزاری کرد.
در این جلسه آقایان استاد اسماعیل سعادت، حسینی‌پور، داورپناه، قاسمی، قنواتی، و خانم‌ها مقدسی و آمنه بیدگلی و گروهی از همکاران روابط عمومی خانۀ کتاب و خبرگزاری ایبنا حضور داشتند.
تدوین از روابط عمومی انجمن صنفی ویراستاران
[Best_Wordpress_Gallery id=”21″ gal_title=”قدردانی از ویراستاران در هفتۀ قلم”]
کریم امامی در ۵ خرداد ۱۳۰۹ در کلکتۀ هند به‌دنیا آمد و تا دو سالگی در آنجا بود. پدرش اهل شیراز و بازرگان چای بود و به همین علت به هندوستان رفت‌وآمد داشت. امامی تا پایان دورۀ متوسطه در شیراز بود. سپس در رشتۀ زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه تهران پذیرفته شد. پس از کودتا و فروکش کردن خیل خبرنگاران، امامی عضو تحریریۀ روزنامۀ کیهان فارسی و کیهان اینترنشنال شد. سفری به امریکا رفت و پس از بازگشت در استودیوی فیلم ابراهیم گلستان، مشغول به‌کار شد و در آنجا همکار فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، فریدون رهنما و تنی چند از اهل قلم بود. در این فضای ادبی و هنری بود که نمایشنامۀ با خشم به یاد آر اثر جان ازبرن را ترجمه کرد. در همین دوره شعرهایی از نیما یوشیج، شاملو، اخوان ثالث، نادرپور، سپهری و فروغ فرخزاد به انگلیسی برگرداند. داستان‌هایی را هم از غلامحسین ساعدی و جمال میرصادقی و صادق هدایت به انگلیسی ترجمه کرد. امامی به دعوت همایون صنعتی‌زاده به مؤسسۀ انتشارات فرانکلین رفت و سال‌ها مدیر بخش ویرایش و آماده‌سازی آن مؤسسه بود. در سال ۱۳۵۳ از فرانکلین به سازمان رادیو و تلویزیون رفت و انتشارات سروش را پایه‌گذاری کرد و پس از انقلاب به کتابفروشی روی آورد و کتاب فروشی‌اش (زمینه) سال‌ها پاتوق اهل قلم بود.
از مشهورترین ترجمه‌های او به فارسی گتسبی بزرگ نوشتۀ اسکات فیتزجرالد و ماجراهای شرلوک هلمز است.
امامی ۱۸ تیرماه ۱۳۸۴ براثر سرطان خون در تهران درگذشت. از او تألیفات، ترجمه‌ها و کتاب‌های بسیاری به چاپ رسیده است. کتاب فن و هنر عکاسی اثر هادی شفائیه (۱۳۷۲) و فرهنگ معاصر انگلیسی – فارسی اثر سلیمان حییم (۱۳۷۶) از کتاب ویراستۀ امامی است.
سرکار خانم گلی امامی، مترجم خوش‌نام و خوش‌قلم، و عضو افتخاری انجمن صنفی ویراستاران، همسر زنده‌یاد کریم امامی است.
یادش را گرامی می‌داریم.
محمدعلی موحد در ۲ خرداد ۱۳۰۲ در تبریز به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در تبریز گذراند و پس از اخذ دیپلم متوسطۀ ادبی به تهران آمد، اما به‌سبب فوت پدرش مجدداً به تبریز بازگشت و سرپرستی خانواده را برعهده گرفت. در این دوره در تهران و تبریز در رفت‌وآمد بود.
در ۱۳۲۹ به شرکت نفت آبادان رفت. پس از خروج انگلیسی‌ها در ۱۳۳۲ از آبادان، سردبیر روزنامۀ شرکت نفت شد. شد در همین سال به تهران منتقل شد. او در ۱۳۳۲ کتاب رحله اثر ابن بطوطه را ترجمه کرد که در ۱۳۳۶ منتشر شد. این اثر به‌سبب قلم شیوا ترجمۀ روان ، توجه بسیاری را جلب کرد و نام موحد بر سر زبان‌ها انداخت؛ چنان‌که استادانی چون مجتبی مینویی و محمدعلی جمال‌زاده او را تشویق و تحسین کردند.
موحد تحصیلات خود را در دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تا اخذ مدرک دکتری حقوق خصوصی ادامه داد. در ۱۳۳۸، و پس از فارغ‌التحصیلی، برای آشنایی بیشتر با مباحث حقوق بین‌الملل به انگلستان رفت و مطالعات خود را زیر نظر پرفسور جنینگز در کیمبریج و پروفسور شوارتزنبرگ در لندن ادامه داد. همچنین در این دوره، با ایران‌شناسانی چون آرتور آربری، ولادیمیر مینورسکی و لارنس لاکهات همکاری کرد و به تحقیق دربارۀ نسخه‌های خطی موجود در موزۀ بریتانیا پرداخت و تصحیح نسخۀ سلوک‌الملوک، تألیف فضل‌الله روزبهان خنجی، متخلص به امین، را برگزید.
موحد از آغاز تأسیس شرکت ملی نفت ایران در گروه حقوقی شرکت نفت حضور داشت و، با داشتن مدرک وکالت پایۀ یک دادگستری، تا بالاترین درجات (مشاور عالی رئیس هیئت مدیره، مشاور ارشد و عضو اصلی هیئت مدیره) ارتقای مقام یافت. او در ابتدای تأسیس سازمان اوپک به مدت شش ماه معاون اجرایی آن سازمان در ژنو بود. او در کنار مشاغل رسمی حقوق مدنی و حقوق نفت، در دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران و دانشکدۀ علوم مالی و حسابداری تدریس می‌کرد.
محمدعلی موحد آثار و مقالات فراوانی را تاکنون به دست چاپ سپرده است. مهم‌ترین اثر تحقیقی او مقالات شمس تبریزی است. برخی دیگر از آثار اوست:
حدیقهالحقیقه، از ابوالفتح محمدبن شیخ‌الاسلام احمد جام (ژنده‌پیل)، تصحیح و تعلیق از محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۴۳.
سفرنامۀ ابن بطوطه، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱.
خزران، آرتور کستلر، ترجمۀ محمدعلی موحد، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۱.
سلوک‌الملوک، از فضل‌الله روزبهان خُنجی، تصحیح و تعلیق از محمدعلی، انتشارات خوارزمی
چهار مقاله دربارۀ آزادی، از آیزایا برلین (ترجمه)، تهران: انتشارات خوارزمی (برنده جایزه کتاب سال)، ۱۳۶۹
مقالات شمس تبریزی (تصحیح و تعلیق)، تهران: انتشارات خوارزمی، (برنده جایزه کتاب سال)، ۱۳۶۹
خُمی از شراب ربانی، گزیدهٔ مقالات شمس (تصحیح و تعلیق)، تهران، سخن، ۱۳۷۳
اصطرلاب حق، گزیدهٔ فیه‌مافیه (تصحیح و تعلیق)، تهران: سخن، ۱۳۷۵
ابن‌بطوطه (تألیف)، تهران: طرح نو، ۱۳۷۸
شمس تبریزی (تألیف)، تهران: طرح نو، ۱۳۷۹
خواب آشفتهٔ نفت، دکتر مصدق و نهضت ملی ایران (تألیف)، تهران: نشر کارنامه (برنده جایزه کتاب سال)، ۱۳۸۴
ملی کردن و غرامت: درس‌هایی از داوری‌های نفتی، (تألیف)، تهران: نشر کارنامه، ۱۳۸۴
در هوای حق و عدالت (تألیف)، تهران: نشر کارنامه (برنده جایزه اندیشه)، ۱۳۸۴
فصوص‌الحکم، ابن عربی (ترجمه و تعلیق)، تهران: نشر کارنامه، ۱۳۸۵
مالیات سرانه و تأثیر آن در گرایش به اسلام، از دانیل دنت (ترجمه)، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۸۵
در جستجوی آینه: گزیدۀ مقالات شمس تبریزی، (گردآورنده) تهران: نشر معین (همراه با لوح شنیداری با خوانش هوشنگ آزادی‌ور)، ۱۳۹۲
مثنوی معنوی، تصحیح محمدعلی موحد، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، ۱۳۹۶٫
گردآورنده: سپیده پورمقدم
دومین مراسم تقدیر از پیشکسوتان ویرایش، به همت انجمن صنفی ویراستاران، در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۷در نمایشگاه بین‌المللی کتاب برگزار شد.
در ابتدا فریبرز مجیدی، رئیس هیئت مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران، دربارۀ اهمیت ویرایش و جایگاه آن در بهبود آثار سخن گفت و سپس مهناز مقدسی، دبیر انجمن، ضمن اشاره به اهمیت حضور بزرگان در این نشست و ارائۀ گزارشی از فعالیت‌های سال گذشتۀ این انجمن، گفت: اگر امروز استاد دریابندری و استاد مجتبایی در این نشست حضور داشتند، نخستین حلقۀ ویرایش در مؤسسه انتشارات فرانکلین را کنار هم می‌دیدیم. او افزود طی سال گذشته همکاری با کتابخانه‌ها و ناشران، تشکیل دوره‌های آموزشی، برگزاری نشست‌های تخصصی و انتقال تجربه، و تقدیر از پیشکسوتان ویرایش از جمله فعالیت‌های این انجمن بوده است.
هومن عباسپور، نایب رئیس انجمن صنفی، گفت: مفهوم ویرایش امروز در حد رسم‌الخط و گرفتن بعضی خطاهای زبانی و ویرگول‌گذاری تقلیل یافته که این کارها را خود حروفچین‌ها اگر یادشان بدهیم انجام می‌دهند، در حالی‌که زمانی ویرایش مفهوم و حد و ثغور بسیار گسترده‌ای داشت و ویراستار در همۀ مراحل کار همراه مؤلف یا مترجم بود و حتی بر آرایش صفحات نظارت می‌کرد.
سپس نماهنگ (کلیپ) تهیه‌شدۀ انجمن دربارۀ تاریخچۀ ویرایش از ۱۳۳۰ تا ۱۳۵۰ پخش شد و بعد از آن از استادان درخواست شد دقایقی سخن بگویند.
سیروس پرهام، هنرپژوه و بنیان‌گذار سازمان اسناد ملی و اولین ویراستار مؤسسۀ فرانکلین و عضو هیئت مؤسس انجمن صنفی ویراستاران، گفت: هیچ کسی بدون مطالعه نمی‌تواند ویراستار خوبی باشد.
منوچهر انور، مترجم و از نخستین ویراستاران انتشارات فرانکلین، به سازوکار ویرایش در مؤسسۀ فرانکلین اشاره کرد و از تلاش همایون صنعتی‌زاده برای سازماندهی و مدیریت اولین مؤسسۀ معتبر در ایران تقدیر کرد.
سپس ایران گرگین، نویسنده، پژوهشگر و سرویراستار فرهنگنامۀ کودکان و نوجوانان از کم‌توجهی به این فرهنگنامه گفت و اینکه این فرهنگنامه با وجود همۀ مشکلات، همچنان می‌تواند محل مراجعه و تحقیق قرار گیرد.
جلال خالقی مطلق، شاهنامه‌پژوه و نسخه‌پژوه گفت: ویرایش در ایران نیاز به بازنگری دارد. رسم‌الخطی که امروز بسیاری از ویراستاران از آن پیروی می‌کنند مشکلاتی دارد و باید اصلاح شود.
پیش از برگزاری مراسم پایانی فتح‌الله فروغی، عضو هیئت مدیره انجمن صنفی ویراستاران و مدیر کمیسیون حقوقی، از نیکنام حسینی‌پور، مدیرعامل خانۀ کتاب، که در مراسم حضور داشت درخواست کرد که به مسائل مربوط به ویراستاران ازجمله بیمۀ تکمیلی آنان و اختصاص بن‌کارت خرید کتاب به ایشان توجه ویژه شود.
مراسم با اهدای جوایز و تندیس به استادان: منوچهر انور، سیروس پرهام، اسماعیل سعادت، جلال خالقی مطلق، ایران گرگین پایان یافت. این مراسم در ادامۀ طرح تقدیر از پیشکسوتان ویرایش بود که انجمن صنفی از سال گذشته، با حمایت کمیتۀ علمی و فرهنگی نمایشگاه کتاب، آن را بنا نهاد.
[Best_Wordpress_Gallery id=”18″ gal_title=”دومین مراسم تقدیر از پیشکسوتان ویرایش، اردیبهشت ۱۳۹۷”]
