دستور خط؛ مشکلات و راهکارها

دستور خط؛ مشکلات و راهکارها

نشست «دستور خط: مشکلات و راهکارها» با حضور مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران، مهدی قنواتی، رئیس کمیسیون آموزش انجمن، و هومن عباسپور، نایب‌رئیس انجمن در روز چهارشنبه، ۲۴ اردیبهشت ۱۴۰۴، در سرای گفت‌وگوی سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برگزار شد.
در ابتدا مهناز مقدسی با اشاره به اینکه بیشتر ناشرها توقع رسم‌الخط یکدست از ویراستار دارند گفت: در دستور خط به دو مورد توجه داریم: رسم‌الخط و املا. املا غلط و درست دارد اما دستور خط درست و غلط ندارد و علائم نگارشی، فاصله و نیم‌فاصله، و… مطرح است. توجه به رسم‌الخط پیشینهٔ چندانی ندارد و حدود نود سال اخیر به این موضوع توجه شده و در سال‌های اخیر نیز بسیار بیشتر به این موضوع پرداخته‌اند.
هومن عباسپور ادامه داد: دربارهٔ پیشینهٔ رسم‌الخط، زنده‌یاد جلال متینی در دههٔ سی و چهل دو مقاله نوشت که یکی از مقاله‌ها دربارهٔ نسخه‌های خطی است. فقط ۳ متن مکتوب از قرن پنجم داریم: الأبنیه عن حقایق الأدویه تألیف هروی به خط اسدی طوسی، هدایة المتعلمین فی الطب از قرن چهارم، و تفسیر قرآن پاک که بخشی از آن متعلق به قرن چهارم است.
در مقالهٔ دوم به رسم‌الخط از قرن ششم تا سیزدهم پرداخته؛ زبان فارسی از قرن ششم به بعد تشتت ندارد و زبان دری فراگیر می‌شود و شاعران و نویسندگان زبان دری را به کار می‌برند. او با اشاره به اینکه عناصری زبانی در قدیم بوده که بعداً از بین رفته است گفت: مثلاً یک واجی بین ف و و داشتیم، یا پ که ب نوشته می‌شد. مثلاً پدید که بدید نوشته می‌شد و الان هم گاهی اوقات در متن‌ها و شعرها محل بحث است. یا گ که سه نقطه روی سرکش ک گذاشته می‌شد. از قرن نهم به بعد این حروف از بین رفته و البته یکی دو سال طول کشیده تا از خط خارج شود. رسم‌الخط امروزی تطوری طولانی داشته است. دورهٔ قاجار و بعد از آن اتفاق‌های زیادی در رسم‌الخط افتاده است. در سال ۱۳۴۰ در دایرة‌المعارف مصاحب رسم‌الخط جدیدی پیشنهاد شد. پیش از آن نیز مرحوم احمد بهمن‌یار در این زمینه پژوهش‌هایی داشت و بعد از انقلاب نیز مرکز نشر دانشگاهی و فرهنگستان رسم‌الخط‌هایی را پیشنهاد و مصوب کردند.
مهدی قنواتی ابتدا ۲۵ اردیبهشت، روز پاسداشت زبان فارسی و حکیم فردوسی، را تبریک گفت و ادامه داد که دستور خط مثل هر پدیدهٔ دیگری در زبان فارسی به قواعدی نیاز دارد. وضع این قواعد از دههٔ ۳۰ و ۴۰ شروع شده و تا امروز ادامه داشته است؛ فرهنگستان سه ویراست از دستور خط تهیه کرده و در اختیار عموم گذاشته است. او به موضوع اهمیت دستور خط اشاره کرد و گفت: در دهه‌های گذشته در حوزهٔ ویرایش چندان توجه جدی به دستور خط و ویژگی‌هایش نمی‌شد و بیشتر به مباحث زبانی و دستوری پرداخته می‌شد اما باید به زوایای مختلف دستور خط و قاعده‌مندی و ضابطه‌مندی آن توجه شود و به این منظور باید زبان را کاملاً بشناسیم.
مهناز مقدسی موضوع لزوم روزآمد کردن دستور خط را مطرح کرد و مهدی قنواتی پاسخ داد: اگر قائل باشیم به اینکه دستور خط دانش است، در هر دانشی باید دائماً نوآوری صورت بگیرد. در هر دانشی موارد تازه‌ای کشف می‌شود و به بحث و بررسی گذاشته می‌شود. دستور خط هم همین است؛ طبیعتاً در هر دورهٔ زمانی سه یا چهار سال یک‌بار مباحث مربوط به دستور خط بازنگری می‌شوند که به‌روزتر و قاعده‌مندتر شوند.
مهدی قنواتی افزود: باید به دستور خط در موضوعات مختلف نیز توجه شود؛ مثلاً در متون کودک و نوجوان و در شعر و ترانه. به این منظور باید وام‌واژه‌ها و اصطلاحاتی که وارد زبان می‌شوند بررسی شوند و ساخت‌های نحوی زبان‌های دیگر هم در فارسی مدنظر قرار بگیرد. فرهنگستان وارد این تنوع‌ها نشده و بیشتر زبان معیار را در نظر گرفته است. دستور خط شاخه‌های گوناگون دارد و باید برای هر یک از این شاخه‌ها قواعدی مدون شود. دستور خط فعلی دربارهٔ برخی موارد زبان معیار است آن هم دستور خط برای متون بزرگ‌سال.
مهناز مقدسی این پرسش را مطرح کرد که در دستور خط فرهنگستان از یک‌سو به ویژگی‌های رسم‌الخط گفتاری، شعر، ضبط اعلام، وام‌واژه‌ها و مواردی از این دست توجه نشده است و از سوی دیگر دستور خط بعضی کلمات چند‌املایی است. چطور باید صورت صحیح را تشخیص داد؟
هومن عباسپور پاسخ داد: املا یعنی صورت صحیح یک کلمه؛ وقتی صورت صحیح یکی باشد و شکل دیگری نداشته باشد می‌توانیم املای صحیح را در فرهنگ‌های معتبر پیدا کنیم؛ مثل واژهٔ «سؤال» که یک صورت صحیح دارد و شکل دیگری ندارد. اما رسم‌الخط صورت صحیح و شکل نوشتاری واحدی ندارد؛ اما باید صورت رایج‌تر را پیدا کنیم. البته رسم‌الخط هم دو یا سه صورت بیشتر ندارد که در شیوه‌نامهٔ ناشران معتبر باید آ‌ن‌ها را پیدا کرد. او افزود: با احترام به استادانم، رسم‌الخط فرهنگستان اشکالات روش‌شناختی دارد که باید رفع شود.
مهدی قنواتی دربارهٔ اینکه داشتن رسم‌الخط یکسان چقدر اهمیت دارد گفت: نظرم بر این است که دستور خط باید کاملاً یکدست شود. همهٔ زبان‌ها برای پویا ماندن باید با تغییرات زبان احیا و تجدید و با نوآوری روز هماهنگ شوند. او به اینکه دستور خط فردگرا نیست اشاره کرد و گفت: نباید یک نهاد، ناشر یا فرد دستور خط اختصاصی تجویز کند و نهاد متولی این امر فرهنگستان است که اجازه دارد دربارهٔ موضوع خط تصمیم بگیرد و قاعده بسازد. در نتیجه ناشران، نهادها یا اشخاص حقیقی و حقوقی باید نظرات و قواعدشان را با نهاد متولی در میان بگذارند تا با صراحت تعیین تکلیف شود.
هومن عباسپور در ادامه گفت: به نظرم یکدست شدن رسم‌الخط عربی نه ممکن است نه ضروری؛ ۸۰‌ درصد از رسم‌الخط‌های ناشران معتبر ما مثل هم است و شبیه رسم‌الخط فرهنگستان؛ اختلاف نظر در ۲۰ ‌درصد است و این خیلی خوب است.
در پایان، مهدی قنواتی تأکید کرد برای تدوین دستور خط یکسان باید برنامه‌ریزی زبانی صورت بپذیرد و بدون برنامه‌ریزی تدوین و یکسان‌سازی دستور خط امکان‌پذیر نخواهد بود.
دیگر حاضران در نشست:
سحر شهامت‌رزم، زهرا کرد، آرش آذرپیکان، مونا رجبی‌فرد، آرام مسعودی، عباس دبیرلو، زهرا فرهادی‌مهر، علی‌رضا دولت‌شاهی، علی‌رضا توکل
سایر فعالیت‌ها
صبح چهارشنبه دکتر محسن حاجی زین‌العابدینی عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی مهمان غرفهٔ انجمن بودند و در گفت‌وگو با ایشان دربارهٔ فعالیت‌های انجمن و همکاری با دانشگاه شهید بهشتی صحبت شد. خانم مقدسی و آقای قنواتی و آقای عباسپور چند پیشنهاد مطرح کردند:برگزاری کارگاه یک‌روزهٔ ویرایش مقدماتی برای دانشجویان دانشگاه شهید بهشتی،برگزاری همایش یک‌روزه برای معرفی حرفهٔ ویراستاری و امکان‌های شغلی برای ویراستاران، برگزاری کارگاه نگارش پایان‌نامه و مقالات پژوهشی. دکتر حاجی زین‌العابدینی از این پیشنهادها استقبال کرد. این پیشنهادها در بخش اداری دانشگاه شهید بهشتی مطرح شود و در صورت توافق انجمن این کارگاه‌ها را برگزار کند.

 

دستور خط؛ مشکلات و راهکارها

نشسته از راست: هومن عباسپور، مهناز مقدسی، مهدی قنواتی

 

سی‌امین خبرنامۀ انجمن صنفی ویراستاران

سی‌امین خبرنامۀ انجمن صنفی ویراستاران

سی‌امین خبرنامۀ انجمن صنفی ویراستاران منتشر شد.

در این شماره مطالبی دربارۀ نشست هشتمین سالگرد تأسیس انجمن صنفی ویراستاران، نقد و مرور کتاب خطۀ ویراستاران، برگزاری نشست یادبود میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی، گلگشت ترجمه و ویرایش ترجمه یک هفته با خشایار دیهیمی، گزارش کمیسیون‌ها و روابط عمومی و برنامه‌های رادیو ویرایش آمده است.

متن کامل خبرنامه را اینجـــــا مطالعه کنید.

کارگاه دستور زبان فارسی (۱) و (۲)

برخی از مهم‌ترین سرفصل‌ها
آشنایی با انواع گروه‌های اسمی، صفتی، قیدی و فعلی
آشنایی با انواع پیشوندها، پسوندها، پیشوندواره‌ها و پسوندواره‌ها
آشنایی با انواع سازه‌های نحوی
آشنایی با مباحث معنایی و اصطلاح‌شناختی
اطلاعات تکمیلی
۴۰ ساعت
زمان برگزاری: چهارشنبه‌ها، هر روز دو جلسه
از ساعت ۱۶ تا ۱۷:۳۰ و ۱۸ تا ۱۹:۳۰
نحوۀ برگزاری: برخط، در وبینارپلاس
مهلت ثبت‌نام: تا زمان شروع کارگاه
پیش‌نیاز: ندارد.
نحوۀ ثبت‌نام
۱. پیام به شمارۀ کمیسیون آموزش (۰۹۳۹۶۵۴۴۷۹۸) در تلگرام، واتسپ یا بله، برای اطلاع از شهریه.
۲. واریز شهریه به شمارۀ کارت ۵۰۲۲۲۹۱۰۳۹۶۵۸۲۱۴ – بانک پاسارگاد، به نام مهناز مقدسی
۳. تکمیل فرم ثبت‌نام از طریق پیوند مندرج در انتهای همین نوشته و بارگذاری مدارک (عکس پرسنلی، تصویر کارت ملی، تصویر فیش واریزی)؛
۴. اعلام تکمیل ثبت‌نام به شمارۀ ۰۹۳۹۶۵۴۴۷۹۸ در یکی از پیام‌رسان‌های تلگرام، واتسپ، بله.

برای ثبت‌نام از طریق این پیــــوند اقدام کنید.

سلسله کارگاه‌های مهارت‌افزایی، ویژۀ اعضا

سلسله‌ کارگاه‌های مهارت‌افزایی
رایگان، ویژۀ اعضای انجمن صنفی ویراستاران
کارگاه دوم: پنجشنبه ۱۱ آبان ۱۴۰۲، ساعت ۱۱ تا ۱۳
مدرس: مهدی قنواتی
برخط، در بستر وبینارپلاس
برای ثبت‌نام در این کارگاه، نام و نام خانوادگی و شمارۀ همراه خود را به شمارۀ روابط عمومی (۰۹۹۲۵۹۹۱۷۶۱) در تلگرام ارسال کنید.

گزارش نشست آسیب‌شناسی زبان فارسی در آثار علمی و دانشگاهی

نشست «آسیب‌شناسی زبان فارسی در آثار علمی و دانشگاهی» روز پنجشنبه ۱۲ اردیبهشت ۱۳۹۸، در سالن ناشران دانشگاهی، در سی‌ودومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، برگزار شد.

در آغاز نشست، سیدمهدی صادقی‌نژاد، مدیر آموزش ناشران دانشگاهی، ضمن خوش‌آمدگویی به اعضای انجمن صنفی ویراستاران که برگزارکنندۀ این نشست بودند و نیز قدردانی از حضور سخنرانان، این نشست را زمینۀ همکاری بین انجمن‌ها دانست. وی به اهمیت و جایگاه ویرایش و تأثیر آن در کتاب‌های علمی و دانشگاهی و نیز اهمیت آن در تدوین پایان‌نامه‌ها اشاره کرد و گفت، با انتشار انبوهی از آثار کم‌محتوا و پرمشکل، مسئولیت انجمن ویراستاران بیش از پیش خواهد بود.

هومن عباسپور، نایب‌رئیس هیئت مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران و دبیر نشست، مشکلات و آسیب‌های آثار علمی و دانشگاهی را برشمرد و به این نکته اشاره کرد که کتاب‌های دانشگاهی سهم وسیعی از نشر را در بر ‌می‌گیرند و با توجه به اینکه سرعت انتشار آن‌ها باید هماهنگ با سرعت تدوین دروس و رشته‌های دانشگاهی باشد، ویرایش این کتاب‌ها را امری مشکل و در عین حال ضروری دانست. وی از سخنرانان خواست دیدگاه‌های خود را دربارۀ کتاب‌های دانشگاهی و مشکلاتی که در این کتاب‌ها هست مطرح کنند.

مسعود پایدار، مدیر نشر کتاب دانشگاهی و از نخستین مشوقان تأسیس انجمن صنفی ویراستاران، در مورد اقتصاد و مدیریتِ نشر صحبت کرد و گفت، در ابتدای ورودم به کار نشر، زمانی که بحث ویرایش کتاب‌های دانشگاهی مطرح شد، گفته شد که کتاب‌هایی که بیش از ۲۰درصد احتیاج به ویرایش دارند نپذیرید. چون ویراستار متخصص برای ویرایش محتوایی نداشتیم، ویرایش‌های تخصصی را به مترجمان که خودشان متخصص بودند واگذار کردیم و ویرایش عمومی بیشتر مد نظرمان قرار گرفت و این نوع ویرایش را جدی گرفتیم. در سال‌های اخیر محاسبۀ هزینه‌های تولید، که ویرایش هم یکی از آن هزینه‌هاست، بسیار بالا رفته و چون نمی‌توانیم از ویرایش صرف‌نظر کنیم  ناچار شدیم شمارگان کتاب‌ها را به یک‌دهم کاهش دهیم و ویراستاران مقیم را به ویراستاران دورکار تبدیل کنیم. پایدار افزود که در این سال‌ها متوجه شدم که کم‌گذاشتن در ویرایش و شتاب در تولید نتیجه‌اش کم‌شدن مخاطب کتاب‌هاست. پایدار به شمار ۹۰درصدی کتاب‌های ترجمه‌ای در رشته‌های علوم پایه اشاره کرد و اینکه این کتاب‌ها به زبان اصلی باید به‌سرعت خریداری و در اختیار مترجمان خبره قرار گیرد و در زمان اندک فرایند تولید آن طی شود. وی به مشکلات متعدد نشر دانشگاهی اشاره کرد و پیشنهاد کرد برای درک درست‌تر از سازوکار کتاب‌های دانشگاهی و ویرایش آن‌ها بهتر است ارتباطی میان صنوف برقرار شود و این نشست زمینه‌ساز این گفت‌وگوها باشد.

عبدالامیر نبوی، معاون پژوهشی مرکز نشر دانشگاهی، در ابتدای سخن این شعر باستانی پاریزی را خواند که «مریضی بهتر از بیمارداری، نوشتن بهتر از ویراستاری» و ادامه داد که پیش‌تر استادان و ناشران معتبری داشتیم که بسیار باوسواس و دقیق بودند و کتاب‌ها را به نحو احسن ویرایش می‌کردند، اما الآن آن ناشران نیستند و آن افراد نیز وجود ندارند، در نتیجه آثار ضعیفی منتشر می‌شود. یک زمانی کسانی مثل محمدعلی فروغی را داشتیم که سیر حکمت در اروپا را نوشت و تأثیری عمیقی در میان اهل فرهنگ گذاشت. در دوره‌هایی نیز افراد مؤثری حضور یافتند که دقت علمی برایشان مهم بود، اما متأسفانه امروزه با کسانی مواجه‌ایم که در کتاب‌های ترجمه‌شده نه زبان مبدأ را خوب می‌دانند و نه به زبان فارسی مسلط‌اند، نحوۀ استفاده از منابع را نمی‌دانند، به اصالت اثر پای‌بند نیستند، از سرقت علمی ابایی ندارند و مواردی از این دست موجب شده خیلی وقت‌ها به نویسنده و مترجم اعتماد نکنیم. یک موردی پیش آمده بود که کتاب در مراحل پایانی و آمادۀ انتشار بود که ویراستار، درحین ویرایش در قسمت منابع، متوجه شد اطلاعات کتاب با روش کپی و انتقال صورت گرفته و سرقت علمی است. به محض اطلاع از این موضوع انتشار کتاب را متوقف کردیم و این ضرر را پذیرفتیم که کتاب را چاپ نکنیم.

نبوی اضافه کرد که مشکلات بسیاری در کتاب‌های دانشگاهی وجود دارد، از جمله اینکه مترجم در زبان‌های مختلف نداریم، مثل ایتالیایی، فرانسوی و آلمانی و یا اگر باشد، آنان از زبان کتاب‌های علمی بی‌اطلاع‌اند. ضعیف‌شدن ناشران دولتی، تسلط نداشتن مترجمان بر زبان علمی و زبان مبدأ، مسئلۀ حقوق مالکیت فکری که هنوز مشخص نیست، ضعف مالی ناشران خصوصی، نداشتن سیاست مشخص از سوی نهادهای تصمیم‌ساز همگی به این مشکلات دامن می‌زند. نمونه‌اش اینکه ما در حال حاضر ۱۸ نهاد متولی زبان فارسی در کشورهای خارجی داریم که خود باعث ایجاد تشتت می‌شود و گویی زبان فارسی متولی ندارد. شاید بهتر باشد راه‌حل این مشکلات را از نهادهای مدنی و انجمن‌های غیردولتی و غیروابسته بخواهیم و از آنان کمک بگیریم چون این نهادها گرفتار بوروکراسی نیستند و سریع‌تر عمل می‌کنند. ناشران خصوصی اگر آگاه باشند و درست عمل کنند، بهتر از بخش دولتی می‌‌توانند مشکلات را حل کنند و در حفظ زبان فارسی مؤثر باشند. نبوی افزود در حال حاضر ناشران معتبر از هزینه‌کردن ابایی ندارند، اما در انتخاب مترجم و نویسنده و ویراستارِ حرفه‌ای کوتاهی می‌کنند و نتیجه آنکه هزینه می‌کنند، اما درست هزینه‌ نمی‌کنند. کتاب خوب منتشر کردن در حقیقت احترام گذاشتن به مخاطب است و ناشرانی که به مخاطب اهمیت می‌دهند مخاطبان خود را حفظ می‌کنند. دکتر نبوی در بخش دیگر از سخنان خود گفت که متأسفانه معیارهای کمّی برای دانشگاهیان و شرایط سخت هیئت علمی‌شدن موجب شده که کیفیت در آثار به کمیت تقلیل یابد. رتبه‌های دانشگاهی و انبوه دانشجویان نیز به مجموعۀ مشکلات دامن زده است.

مهدی قنواتی، مدیر آموزش فرهنگستان زبان و ادب فارسی و رئیس کمیسیون آموزش انجمن صنفی ویراستاران، از ویژگی‌های کتاب‌های علمی و دانشگاهی گفت. یکی از این ویژگی‌ها تهیۀ «نمایه» است که از کتاب‌های دانشگاهی به نشر ما وارد شد. در کتاب‌های ادبی نیازی به داشتن نمایه نیست، اما نمایه در کتاب علمی ضرورت دارد. واژه‌نامه‌های یک‌زبانه و دوزبانه و توصیفی هم خاص کتاب‌های دانشگاهی است که در انتهای کتاب قرار می‌گیرد و راهگشای مترجمان است. جدول و نمودار هم از ویژگی‌های دیگر کتاب‌های دانشگاهی است، خصوصاً رشته‌های فیزیک، ریاضی، شیمی و علوم پایه. مسائل استنادی و مرجع‌شناسی نیز از ویژگی‌های بارز کتب دانشگاهی است و اغلب تخلف‌هایی علمی از طریق همین بخش صورت می‌گیرد. در کتاب‌های دانشگاهی با گونۀ «زبان معیار» مواجه‌ایم که زبان علمی است. گونه‌های زبانی شامل زبان معیار، زبان ادبی، زبان عامیانه و کوچه‌بازاری است. در کتاب‌های دانشگاهی و علمی باید به گونۀ معیار نوشت و نباید از زبان معیار خارج شد. مهم‌ترین ویژگی زبان معیار وحدت‌بخش بودن آن است که در حال حاضر زبان فارسی زبان معیار و رایج در کشور ماست. در متون علمی ما با دو دسته واژه مواجه‌ایم که معمولاً مرز آن‌ها اشتباه می‌شود؛ یکی واژه‌های عمومی که در نوشته‌های علمی رایج است و دیگری اصطلاحات علمی است که شناخت آن بسیار مهم و ضروری است. مرز بین واژه و اصطلاح را باید شناخت. برخی کاربران متون دانشگاهی واژه‌های عمومی را اصطلاح تلقی می‌کنند و تعمد دارند که ضبط غربی آن را به‌کار ببرند، در حالی‌که خیلی وقت‌ها آن واژه عمومی است و اصطلاح نیست و معادل مناسب و دقیقی برای آن در زبان فارسی تعیین شده است. متأسفانه به کار بردن واژه‌های غربی برای بالا بردن سطح دانش مترجمان در ترجمه‌ها رواج یافته است و اسمش را اصطلاح گذاشته‌اند. آگاهی از اصطلاح‌شناسی برای ویراستاران واجب است. چون بسیاری از کتاب‌ها که برای ویرایش به ویراستاران سپرده می‌شوند کتاب‌های علمی هستند.

قنواتی افزود برای تشکیل دوره‌های ویرایش کتاب‌های دانشگاهی باید فصول و سرفصل کتاب‌ها را دانست. شیوۀ کارگاهی خاص متون دانشگاهی است. باید اصطلاح‌شناسی در دوره‌های آموزشی دیده شود، ساختار کتاب دانشگاهی باید تعیین شود، شناخت زبان علم و جنبه‌ها و صرف و نحو زبان هم باید جدی گرفته شود.

نازنین خلیلی‌پور، رئیس کمیسیون امور ویرایشی انجمن صنفی ویراستاران، به مسائل نحوی و زبانی متون علمی و دانشگاهی و برخی مشکلات محتوایی آن‌ها پرداخت. وی به پیشینۀ زبان فارسی و تغییرات زبانی و نحوی از قرن چهارم تا امروز اشاره کرد. قرن چهارم نثر ساده و بی‌تکلف بود و در دوره‌های بعدی، سلجوقی و تیموری رفته‌رفته آرایه‌های ادبی وارد زبان شد و از روانی و سادگی متون کاسته شد، در دورۀ صفوی واژه‌های ترکی وارد زبان شد. در دورۀ قاجار ما با تحولاتی مواجه شدیم: ورود دستگاه چاپ، انتشار روزنامه، ظهور تلگراف، تأسیس دارالفنون و ارتباط با استادان خارجی همه‌چیز را تغییر داد. در سال‌های اخیر، با گسترش تحصیلات دانشگاهی و فضاهای باز مجازی این امکان به وجود آمده که همه کتاب بنویسند و ترجمه کنند که هم خوب است و هم بد. در بعضی از رشته‌ها، مثل پزشکی، مجموعه‌ای از واژه‌ها به زبان فارسی وارد شده است که مترجمان اغلب از کاربرد معادل‌های فارسی برای آن‌ها پرهیز می‌کنند. خلیلی‌پور مطرح کرد که مشکلات متعددی در متون دانشگاهی وارد شده که هم در سطح واژگان، هم نحو و هم معنایی قابل بررسی است. بسیاری از جملات مقالات علمی و پژوهشی قابل فهم نیست. وی چند نمونه از این نوع جملات را  خواند و افزود در حال حاضر تعریف درستی از زبان علم وجود ندارد. زبان علم زبانی است که حشو و زوائد نداشته باشد، روشن باشد و انتقال مطلب به‌درستی انجام شود. باید برنامه‌ریزی ملی زبانی را جدی بگیریم. این حرف بیش از ۳۰ سال است که زده ‌شده، اما حرکت جدی و مشخصی در این زمینه صورت نگرفته. در حال حاضر فرقی بین پژوهش جدی و کپی‌کردن نیست، چون دانشگاهیان درک درستی از مقالۀ علمی ندارند. وقتی رزومه‌ساختن در دانشگاه مهم است وضعیت کتاب‌های دانشگاهی هم همین است که هست. نگاه کمیتی موجب تولید فله‌ای ‌شده است. ما در حال حاضر ناشرانی داریم که همه نوع کتاب با موضوعات متنوع چاپ می‌کنند: فیزیک، شیمی، رمان، شعر، کتاب تاریخی و معلوم است که مترجم و نویسنده و ویراستار متخصص با این تنوع ندارند. خلیلی‌پور در پایان افزود هر یک از نهادها و مراکز و حتی اشخاص باید در حد توان خود برای رفع این مشکلات بکوشند چون در غیر این ‌صورت این مشکلات حل نخواهد شد.

در پایان این نشست پیشنهاد شد برای یافتن راهکار‌های عملی، سه مجموعۀ مرکز نشر دانشگاهی و انجمن فرهنگی ناشران دانشگاهی و انجمن صنفی ویراستاران جلساتی برگزار کنند و این موضوع را با جدیت دنبال کنند.

[Best_Wordpress_Gallery id=”82″ gal_title=”نشست ویرایش در آثار علمی”]

 

 

 

دومین مجمع عمومی عادی انجمن برگزار شد

شنبه ۲۴ آذر ۹۷، دومین مجمع انجمن صنفی ویراستاران با حضور اعضای انجمن و نمایندۀ وزارت کار در دفتر انجمن برگزار شد. در این جلسه آقای بهنام رمضانی‌نژاد به عنوان بازرس انجمن و خانم دکتر نازنین خلیلی‌پور به عنوان بازرس علی‌البدل انتخاب شدند.

بعد از انتخاب بازرس، شرکت‌کنندگان در نشست با اعضای هیئت مدیره دربارۀ برنامه‌های انجمن گفت‌وگو کردند. گزارش این گفت‌وگو در همین وبگاه منتشر خواهد شد.

گزارش تصویری نشست دومین مجمع عمومی عادی انجمن صنفی  ویراستاران

[Best_Wordpress_Gallery id=”65″ gal_title=”مجمع ۹۷”]

قدردانی از ویراستاران در هفتۀ قلم

دیدار مدیرعامل خانۀ کتاب با ویراستار صاحب‌نام، استاد اسماعیل سعادت

در هفتۀ قلمِ امسال ویراستاران نیز به فهرست دیدارهای قدرشناسانی از اهالی قلم اضافه شدند. روز چهارشنبه ۱۳ تیرماه ۱۳۹۷، آقای حسینی‌پور، مدیرعامل خانۀ کتاب، و آقای داورپناه، معاون فرهنگی پژوهشی خانۀ کتاب به مناسبت هفتۀ قلم به دیدار استاد اسماعیل سعادت رفتند. این دیدار به همت انجمن صنفی ویراستاران هماهنگ شد و طی آن آقای حسینی‌پور به اهمیت ویرایش و حضور فعالِ ویراستاران در نشر تأکید کرد.

در این نشست، مباحثی چون وضعیت کنونی ویرایش در کشور، مشکلات مترجمان و نویسندگان در قبال ناشران، تعهدات ناشران در انتخاب و انتشار آثار مناسب و ارزشمند و کاهش شمارگان کتاب در سال‌های اخیر مطرح شد. استاد سعادت از بی‌مهری برخی ناشران به نویسندگان و مترجمان در بازچاپ‌نکردن کتاب‌ها و واگذارنکردن آن به خودِ پدیدآور یا ناشری دیگر، و از نازل‌شدن سطح علمی کتاب‌های اخیر گفت. وی ویرایش را کاری دشوار و حرفه‌ای خواند و بی‌توجهی ناشران را به ویرایش از آسیب‌های نشر دانست.

آقای حسینی‌پور اشاره کرد که خانۀ کتاب برای رفع مشکلات مهمی چون قاچاق کتاب، رشد نامتعارف تعداد ناشران و بی‌توجهی آنان به قوانین نشر اقدام‌هایی کرده است و در تلاش است آسیب‌های نشر را برشمارد و برای موارد اساسی آن راهکارهایی عملی بجوید و در این مسیر از کارشناسان و نهادها و سازمان‌های مردم‌نهاد مانند انجمن‌ها کمک خواهد گرفت که هر یک از اهالی نشر به‌نوبۀ خود بتوانند این بدنۀ سست فرهنگی را تقویت کنند. وی خطرِ رشد بی‌رویۀ تعداد ترجمه‌ها را در مقایسه با تألیفات، بسیار جدی دانست و افزود که با این روند در سال‌های آتی، نویسندگان ما از نوشتن کناره‌گیری می‌کنند و تمام محصولات فرهنگی و انتشاراتی ما به ترجمه اختصاص داده می‌شود.

آقای داورپناه، با تأکید بر مشکلات متعدد حوزۀ نشر، گفت خانۀ کتاب رویکرد دیگری را در بررسی‌های آمارهای نشر اضافه کرده و آن اهمیت دادن به کیفیت آثار است و در این زمینه برنامه‌های جدیدی را تدوین کرده است. وی به محاسن پیوستن به معاهدۀ کپی‌رایت و جلوگیری از رشد بی‌رویۀ ترجمه‌ها اشاره کرد.

در ادامۀ جلسه، به مشکلات دیگری چون ترجمه‌های متعدد از یک اثر و چاپ آن توسط چندین ناشران و سردرگمی مخاطبان در انتخابِ ترجمۀ مناسب، مشکلات مفاد قراردادهای نشر و لزوم بازبینی قوانین، به‌ویژه قانون حقوق مؤلفان و مصنفان، تألیفات غیرعلمی و کپی‌برداری از اطلاعات اینترنتی پرداخته شد.

در این نشست، به اهمیت کتاب‌های مرجع در پرورش پژوهشگران و نیروهایی چون ویراستاران اشاره شد و زحمات استاد سعادت در سرویراستاری و سرپرستی دانشنامۀ زبان و ادب فارسی ستوده شد. خانم مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران، در این زمینه گفت کتاب‌های مرجع در حکم کارگاه آموزش و تربیت نیروهای پژوهشی عمل می‌کنند و با هر کتابِ مرجع گروهی از نوقلمان و پژوهشگران، زیر نظر سرویراستاران مجرب، می‌آموزند و شناخته می‌شوند. وی اضافه کرد برای بهبود کیفیت آثار باید تمام عوامل تولید کتاب، به‌ویژه پدیدآور، اعم از نویسنده و مترجم، دانش خود را تقویت کنند و نمی‌توانیم فقط امید داشته باشیم ویراستاران حرفه‌ای آثار ضعیف را بازنویسی یا اصلاح کنند و سطح آن را ارتقا دهند. همان‌طور که این انجمن صنفی به تقویت ویراستار تأکید می‌کند، ناشر نیز باید به تقویت مترجم و نویسنده و حمایت از نویسندگان و مترجمان خوب توجه کند و آثار ضعیف منتشر نکند.

آقای مهدی قنواتی، مدیر کمیسیون آموزش انجمن صنفی ویراستاران، به‌ضرورت برگزاری دوره‌های آموزشی برای تمامی سطوح نشر اشاره کرد و تأکید کرد هر یک از مجموعه‌ها باید در بخش خود تلاش کنند تا بخشی از مشکلات برطرف شود.

آقای قاسمی، مدیر روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، به اهمیت حضور پیش‌کسوتان عرصۀ فرهنگ اشاره کرد و برخی مشکلات نشر امروز را برشمرد و اظهار امیدواری کرد که به کمک سطوح بالای مدیریتی بتوان مشکلات اساسی حوزۀ نشر را برطرف کرد و در غیراین‌صورت، حل این مشکلات میسر نمی‌شود.

در پایانِ این نشست، مدیر خانۀ کتاب، با اهدای گل و گلدانِ صنایع دستی به استاد سعادت، از ایشان برای بیش از ۶۰ سال تلاش در عرصۀ ویرایش، ترجمه، تألیف، پژوهش، و تربیتِ پژوهشگر قدرشناسی کرد.

انجمن صنفی ویراستاران این افتخار را داشت که در نمایشگاه کتاب امسال، در دومین مراسم تقدیر از پیش‌کسوتان ویرایش، از استاد اسماعیل سعادت، قدردانی کند. خوشبختانه فعالیت‌های انجمن طی دو سال گذشته موجبات توجه بیشتر مراکز فرهنگی و انتشاراتی را به موضوع ویرایش و ویراستاران فراهم کرده است.

در پایان، خانم مقدسی از آقای حسینی‌پور و آقای داورپناه برای توجهشان به امر ویرایش و حضور در این جلسه سپاس‌گزاری کرد.

در این جلسه آقایان استاد اسماعیل سعادت، حسینی‌پور، داورپناه، قاسمی، قنواتی، و خانم‌ها مقدسی و آمنه بیدگلی و گروهی از همکاران روابط عمومی خانۀ کتاب و خبرگزاری ایبنا حضور داشتند.

تدوین از روابط عمومی انجمن صنفی ویراستاران

[Best_Wordpress_Gallery id=”21″ gal_title=”قدردانی از ویراستاران در هفتۀ قلم”]

دیدار با استاد سیروس پرهام

دیدار با استاد سیروس پرهام 

هیئت‌مدیرۀ انجمن صنفی ویراستاران برای قدردانی از زحمات استاد پرهام در تأسیس این انجمن و اعلام گزارش فعالیت‌های انجام‌گرفته، خدمت استاد رسیدند. در این دیدار استاد پرهام از اهمیت ویرایش در ارتقای آثار گفت و به تلاش‌های بی‌سرانجامی که سال‌ها پیش، به همت کریم امامی برای تشکیل جامعۀ ویراستاران انجام شده بود اشاره کرد. استاد پرهام گفت که ویرایش، پیش از مؤسسۀ فرانکلین، در انتشارات نیل پا گرفت و به اعتباری، نخستین ویراستار در نشر ایران آقای [ابوالحسن] نجفی است. در انتشارات نیل، کتاب‌های محمد قاضی ویرایش می‌شد. استاد پرهام از آثار خود که ویراستۀ آقای نجفی بود گفت کتاب رئالیسم و ضدرئالیسم (تألیف سیروس پرهام) را آقای نجفی ویرایش کرد و وی، علاوه بر مقابلۀ متن و اصلاحات ضروری، ضبط فارسی اسامی نویسندگان فرانسوی و آلمانی را اصلاح کرده بود. این کتاب را انتشارات نیل منتشر کرد. کتاب قالی بولوردی نیز، که آقای پرهام در سال 1352 به انتشارات فرانکلین داده بود، به آقای نجفی برای ویرایش سپرده شد.

استاد پرهام افزود اگر بخواهیم دایرۀ ویرایش را وسعت دهیم و خوانندگان آثار و کسانی را که در مورد محتوای کتاب‌ها نظر می‌دادند در دایرۀ ویراستاران قرار دهیم، پیشینۀ ویرایش به خیلی قبل‌تر از این‌ها می‌رسد.

استاد سیروس پرهام برای تثبیت جایگاه انجمن ویراستاران در بین مراکز نشر توصیه‌هایی کردند، از جمله

  • تقویت عضویت‌ها و قدرت بخشیدن به انجمن به کمک یافتن اعضای بیشتر
  • تعیین حدود و ثغور ویرایش و مسئولیت ویراستار در کارها
  • تعریف ارتباط ویراستار با نسخه‌پرداز و تعیین وجوه اشتراک و افتراق این دو مسئولیت
  • تعیین حدود وظیفۀ ویراستار در متن‌های ترجمه‌ای و میزان ویرایش مقابله‌ای

استاد پرهام گفت بهتر است منابع مناسب و مقالات حوزۀ ویرایش را جمع‌آوری کنیم، ضمن آنکه برخی مقالات هست که مستقیم به ویرایش ارتباط ندارد، اما حاوی نکاتی در ویرایش است، مثل نقدهایی که بر تصحیح‌های دیوان‌های شعری می‌شود که از جهاتی نوعی ویرایش محسوب می‌شوند.

در پایان، هیئت‌مدیرۀ انجمن صنفی ویراستار، با تقدیم لوحی، از استاد پرهام درخواست کردند که نخستین عضو افتخاری این انجمن شوند و استاد پرهام نیز، طی یادداشتی، این عضویت افتخاری را پذیرفتند.