نشست نقد و اندیشه با موضوع «درست نویسی زبان فارسی در فضای مجازی» با حضور سه نفر از صاحب نظران این حوزه مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
قانون نشر نمی تواند جلوی چاپ آثار ضعیف را بگیرد
سعید بیابانکی نویسنده و شاعر نیز در این نشست با بیان اینکه از زمان عمومی شدن فیسبوک در ایران، مخاطب به مولف تبدیل شده است، گفت: ایراد از آنجا شروع شد که با عمومی شدن اینترنت در ایران، شعر فارسی از نظام کامل و درستی که داشت خارج شد و به نظام مغشوش بازاریابی تبدیل شد. به عبارت دیگر جهان مجازی شده، بازاریابی و مشتری یابی به انواع ترفندها که کافیست آدم موج سواری باشید و خوب اخبار سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را رصد کنید و رگ خواب جامعه دستتان باشد.
وی با اشاره به سلبی بودن قانون نشر و نه ایجابی بودن آن افزود: سلبی بودن قانون نشر از این بابت است که مثلا می گویند کتابی که این موارد نداشته باشد قابل چاپ است. بنابراین مطابق با قانون فعلی نمی توان جلوی کارهای غلط، زرد و ضعیف را بگیرید که این ضعف بزرگی است. بنابراین یک بازیگر، یک هنرپیشه و اصطلاحا یک شاخ اینستاگرامی می تواند کتابی بدهد وزارت ارشاد که دارای پنجاه غزل سراسر غلط باشد و منتشر هم بشود.
بیابانکی مخاطبان شبکه های اجتماعی را کاربر نامید و اظهار کرد: مخاطب کسی است که به شاعر یا نویسنده ای علاقمند است و آثار وی را دنبال می کند. اما مشتری کسی است که به ترفندهای مختلف می توان وی را برای خرید کالایی فریب داد. اما این ترفندها مخاطب را نمی تواند فریب دهد. در واقع مشتری را می شود ایجاد کرد درحالیکه مخاطب اینطور نیست. اما کاربر با دو گونه قبل کاملا متفاوت است. کاربر آدمی است که میزان تصمیم گیری اش به انگشت سبابه اش وابسته است، یعنی کلیک می کند.
این شاعر و نویسنده با اشاره به اینکه احساس می کنم در جهان مجازی دچار تحسین های بی تمیز هستیم، اظهار کرد: صفحه ای که با انتشار اشعاری ۳۰۰ هزار عضو دارد هیچ ارزشی ندارد اما می تواند در بازار نشر ایجاد اخلال کند. درست مثل اختلالی که عده ای در بازار ارز یا خودرو می کند بطوریکه در فضای مجازی نسبت خیانت و خدمت، نسبت پنج به یک دارد.
امروز تایپ کردن به جای قلم بدست گرفتن یک فضیلت است
بیابانکی با بیان اینکه اگرچه ممکن است تیراژ کتاب کم شود اما کتاب حذف نمی شود، تصریح کرد: زمانی تنها راه ارتباط با شعر، متن بود اما وقتی شعر تبدیل به شکل های فراوری شده مثل تسنیم، سرود و نوحه شد در جهان مجازی شعر شکل تازه ای به خود گرفت که دیگر فقط متن نیست. بنابراین امروز با فراورده جدیدی مواجهیم که مخاطبان تازه تری پیدا می کنند. اما بلایی که سر زبان و رسم الخط و زبان فارسی آمده و خیلی ها از آن غافل هستند، این است که از زمانی تایپ کردن فضیلت حساب شد و وقتی قلم را از ما گرفتند و کیبورد را دست ما دادند دیگر خط و نوشتن فضیلت نیست. درحالیکه قبل از آن نوشتن و به دست گرفتن قلم فضیلت محسوب می شد.
وی همچنین ایراد دوم را عمومی شدن تلفن همراه هوشمند عنوان کرد و افزود: با عمومی شدن تلفن همراه هوشمند دیگر قلم دستمان نمی گیریم. بنابراین امروز اگر امتحان املایی از عده ای بگیریم معلوم نیست چند نفر خوش خطند و چند نفر نمره ۲۰ می توانند بگیرند.
بیابانکی با بیان اینکه زمانی حفظ کردن شعر نیز فضیلت محسوب می شد اما الان نه، خاطرنشان کرد: این فضیلت هم از دست رفته و همین باعث غلط نویسی شده است. چراکه چشم ما وقتی عادت کرد که مثلا کنار حرف «ب» حرف «صاد» است به طور خودکار آن را غلط تایپ می کنیم بطوریکه در وزارت ارشاد که بودم دیدم شعر یک خواننده معروف دارای غلط تایپی بود. درحالیکه اگر با قلم آنرا می نوشتند شاید چنین اشتباهی صورت نمی گرفت.
این شاعر و نویسنده با اشاره به دوری تعدادی از شخصیت های علمی و فرهنگی از فناوری گفت: خیلی از بزرگانی که الان در این کشور حضور دارند در مقابل جهان مجازی و فناوری گاردی دارند و خیلی از آنها هنوز تلفن همراه ندارند چراکه احساس می کنند آمدن به جهان مجازی نوعی رذیلت است.
برای پاسداشت زبان فارسی به یک مرجع و یک قوه قهریه نیاز است
وی یکی از مشکلات موجود در حوزه خط زبان فارسی در فضای مجازی را نداشتن مرجع عنوان کرد و افزود: الان در حوزه هایی چون کتاب و دین مرجع داریم. اما در جهان مجازی احساس می کنیم که مرجع نداریم و معلوم نیست به چه جایی باید رجوع کنیم که حرفش درست باشد. بنابراین ما نیاز به مرجع داریم که این انقطاع رفع شود و اگر بخواهیم این جهان مجازی نیز صاحب مرجع شود.
بیابانکی با بیان اینکه الان مراجع صفحات پربازدید در فضای مجازی شده اند، به صفحه یکی از بازیگران سینما که ۳٫۴ میلیون دنبال کننده (فالوئر) دارد اشاره کرد و گفت: کار این صفحه این بود که بسیاری از اشعار را غلط و اشتباه به نام بزرگوارانی مطرح می کرد که اعتراض من به این اقدام باعث پرداختن رسانه ها در حجم بالایی به آن شد ولی متاسفانه آن صفحه به عنوان مرجع مطرح شده بود بطوریکه یکی از همین اشعار غلط و اشتباه را یک انتشاراتی معروف به اندازه ای بزرگ پشت یکی از کتاب هایش از قول قیصر امین پور چاپ کرده است.
این شاعر و نویسنده از صفحات پربازدید به عنوان صفحه های چهره نما یاد کرد و گفت: بارها اتفاق افتاده که مجری های صداوسیما اشعاری از حافظ و سعدی را غلط خوانده اند و حتی یک نفر هم با آنها برخورد نکرده است. به نظرم برای پاسداری از زبان فارسی علاوه بر مرجع نیاز به یک قوه قهریه است.
فهم عوام چندان تعیین کننده نیست
وی افزود: در انجمن ها می گفتند شعری خوب است که عوام بفهمند و خواص بپسندند. اما فکر می کنم جهان مجازی بخش دوم را حذف کرده و فهم عوام شاید شرط لازم باشد و اما شرط کافی حتما نیست که ما به بخش دوم نیاز داریم. بطوریکه شاعران فضای مجازی که در جهان حقیقی چندان جایگاهی ندارند، امروز شده اند مرجع پایانامه های ارشد و دکتری ادبیات فارسی که خطرناک است و خطا بوجود می آید. ضمن اینکه آن استاد راهنمایی که آن اثر را تایید می کند نیز محصول این جهان است و آن دانشجویی که به آن می پردازد نیز فریب این جهان را خورده است.
بیابانکی فهم عوام را چندان تعیین کننده ندانست و اظهار کرد: پسند خواص همیشه کار خودش را انجام می دهد. بطور مثال فروغ فرخزاد و کارو همزمان کتاب چاپ و عرضه کردند که در آن سال ها که جمعیت ایران ۳۰ میلیون نفر بود و میزان سواد بسیار کم بود، کارو ظرف دو روز تمام کتاب هایش به فروش رفت. اما الان بعد از ۵۰ تا ۶۰ سال می بینیم که فروغ و کارو در چه جایگاه هایی هستند. بنابراین درست است که ما نگرانی هایی داریم اما بنظرم تاریخ و غربال کار خود را انجام می دهد و لایک و فالوئر و پسند فضای مجازی نمی ماند. البته ممکن است در حافظه کوتاه مدت بماند و اختلالی ایجاد کند. اما ۵۰ تا ۱۰۰ سال دیگر دانه درشت ها می مانند و دانه ریزها فراموش می شوند. کما اینکه در این بیست و سی سال اخیر فلان شاعر بانویی که در سال ۷۶ در اوج رقابت های سیاسی اصولگرایان و اصلاح طلبان، مورد حمایت یک طیف سیاسی قرار گرفت، الان هیچ خبری از وی نیست.
بیابانکی با اشاره به دست نخورده بودن فارسی در کشور تاجیکستان خواستار تشکیل کارگروه کلانی میان سه کشور ایران، افغانستان و تاجیکستان شد و گفت: ارتباط فرهنگستان زبان فارسی با جامعه خلاق و با ذوق شاعران و نویسندگان قطع است و فقط اکتفا به اساتید زبان فارسی کرده است.
گفتاری نویسی انتخاب یک نسل است
هومن عباسپور سر ویراستار نشر چشمه در ادامه برگزاری بیست و ششمین نشست نقد و اندیشه با تاکید تفاوت شکسته نویسی و گفتار نویسی، توضیح داد: گفتاری نویسی یعنی همان زبانی که با آن می نویسیم، سخن می گوییم و با دیگران ارتباط برقرار می کنیم. با زبان گفتاری فکر می کنیم و خواب می بینیم اما قرار نیست جای زبان معیار را بگیرد و نمی توان تصور کرد که قرارداد های حقوقی و پاسخ سوال های امتحانی و نامه نگاری های اداری نیز به زبان گفتاری باشد؟!
وی با اشاره به اینکه حد گفتاری نویسی در فضای مجازی بر اساس حدی است که مخاطب می خواهد، افزود: توقع کاربران از نویسنده، این است که راحت حرف بزند و کلمات دشوار بکار نبرد. بر همین اساس گفتاری نویسی قواعدی دارد تا خواننده آن را درست بفهمد. بر همین اساس گفتاری نویسی را دست کم نگیریم و نمی شود با آن جنگید، چراکه انتخاب یک نسل است.
نایب رییس انجمن صنفی ویراستاران اظهار کرد: تا قبل از وجود چیزی به اسم فضای مجازی، متن هایی که کودکان و نوجوانان می خواندند، از کتاب های درسی، روزنامه، کتاب و صداوسیما بود که گروهی از معلمان یا پدران در خارج جهان کودکان و نوجوانان آنرا تالیف و تولید کرده و وارد این جهان کرده بودند. اما با آمدن فضای مجازی، کودکان و نوجوانان ترجیح می دهند رسانه مال خودشان باشد. بنابراین الان دیگر نمی توان به جوان گفت که مطابق معیار فارسی نوشتاری باید بنویسی و مثلا فعل را باید آخر جمله بکار ببری. الان رسانه در دست جوان هاست که خودشان صاحب آن به شمار می روند هر طوری که می خواهند می نویسیند و حاضر نیستند که حرف معلم و یا ویراستار را گوش کنند.
زبان فارسی به همین راحتی تخریب نمی شود
عباسپور با بیان اینکه فضای مجازی ممکن است به بعضی از مشکلاتی که باعث تخریب گوشه هایی از زبان فارسی شود، دامن بزند اما زبان فارسی به همین راحتی تخریب نمی شود، گفت: اما منشا این تخریب و مشکلات، فضای مجازی نیست و به همین راحتی هم نمی توان به زبان فارسی ضربه زد.
وی با اشاره به پرورده شدن نسلی که حفظ کردن شعر، یاد گرفتن لغت و خواندن روزنامه یا کتاب را فضیلت نمی داند و دنبال حرف های مینیمالیستی و راحت و زودگذر است، افزود: به عبارت دیگر الان وارد دوره مینیمالیسم زبانی شده ایم. یعنی از مجموع کلماتی که در طیف معنایی یک کلمه هستند، فقط یکی را برگزینیم. به عنوان مثال به جای استفاده از عبارت هایی چون مسافرت کردن، به سفر رفتن یا راهی سفر شدن، فقط بگوییم: رفت. یعنی در این دوره زندگی می کنیم که طیف معنایی کلمه در نظر نویسنده اهمیت ندارد. برهمین اساس این نسل کلمه کم دارد و با ۲۰۰ تا ۳۰۰ کلمه می خواهد ترجمه کند و یا رمان بنویسد.
سر ویراستار نشر چشمه در مورد محتوای تولید شده در فضای مجازی با استفاده از المان هایی چون ایموجی ها، تصریح کرد: ایموجی ها نمونه ای از پیکتوگرام به شمار می روند و پیکتوگرام ها و ایموجی ها محال است که جای اشعار حافظ را بگیرند.
نایب رییس انجمن صنفی ویراستاران با بیان اینکه زمانی نوشتن املای صحیح، فضیلت بود اما الان ارتباط برقرار کردن و جمع کردن فالوئر فضیلت به شمار می رود، اظهار کرد: با این وجود اگر حتی املای درست را در مدارس به شکل صحیح تدریس کنند، دوباره امکان خطای املایی وجود دارد. چنانچه در کشور فرانسه مشکل املایی با وجود فعالیت حدود ۱۰۰ سال اما هنوز بیشتر از ایران وجود دارد.
برای جا افتادن کلمه ای میان مردم، گاهی نیاز به گذر یک نسل است
عباسپور با تاکید بر جدا بودن خط از زبان فارسی، تصریح کرد: در واقع اگر «آیا» را «عایا» بنویسند، این مربوط به خط فارسی است که معضلات خاص خود را دارد اما بنظرم کار کردن روی زبان، اهمیت بیشتری دارد چراکه خط و املا را با آموزش و ترغیب کودکان می توان درست کرد.
وی افزود: زبان خیلی محل دخالت عمومی قرار گرفته است. به عبارت دیگر همه در مورد زبان حرف می زنند درحالیکه در مورد موسیقی یا نقاشی اینطور نیست. بنابراین بهتر است درست نویسی ها استدلال داشته باشد و حرف متکی به مرجعی باشد که لزوما آن مرجع متون کهن و فارسی نیست. درواقع اینکه اشکال زبانی از کدام راه وارد زبان فارسی شده مهم است.
سرویراستار نشر چشمه با بیان اینکه با نسلی روبرو هستیم که مقداری گرایش های اعتراض نهیلیستی در آن وجود دارد، خاطرنشان کرد: در زمان فرهنگستان اول که بلدیه را شهرداری و عدلیه را دادگستری گذاشت، همان زمان عده ای مسخره می کردند درحالیکه امروز وقتی نگاه می کنیم، عکس آن موضوع است.
نایب رییس انجمن صنفی ویراستاران در مورد جا افتادن کلمه ای برای اکثر گویشگران، گفت: اینطور نیست که فرهنگستان امروز کلمه ای را تصویب کند و از فردا مردم آنرا استفاده بکنند. بلکه این نیاز به تغییر حداقل یک نسل یا ۲۵ سال زمان دارد.
آموزش صحیح، موثرترین عامل درست نویسی در فضای مجازی است
وی خواندن نثر و ترجمه خوب را گام اول برای ارتقای سطح ویراستاری نویسندگان دانست و اظهار کرد: البته به دلیل اینکه نسل جدید، نوشته هم نسلان خود را می خوانند که همان هایی هستند که با ۲۰۰ تا ۳۰۰ کلمه می خواهند ترجمه کنند و یا رمان بنویسند.
عباسپور با ارایه پیشنهادی برای ارتقای سواد مردم در فهم و درک خط و زبان فارسی خاطرنشان کرد: توصیه می کنم برای معلمان و دبیران دوره های غیردولتی بگذاریم و ویرایش و درست نویسی که ازجمله مهارت های عمومی به شمار می روند را به آنها بیاموزیم تا آنها نیز به دانشجوها بیاموزند. در واقع آموزش صحیح، مهمترین و موثرترین عامل درست نویسی در فضای مجازی و نشر است.
برگرفته از وبگاه وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات
