تهیه و تنظیم: مهری تقی‌پور
انجمن صنفی ویراستاران فعالیت خود را از نیمه دوم سال ۱۳۹۵ آغاز کرده و تاکنون توانسته‌است در زمینه‌های آموزشی، پژوهشی، حقوقی و ویرایشی گام‌هایی بردارد. این انجمن، از بدو تأسیس، طراحی و تدوین و برگزاری دوره‌های نگارش و ویرایش را، در زمینه‌های گوناگون، مدنظر داشته‌است. به‌سبب حساسیت منابع مطالعاتی حوزه کودک و نوجوان و تربیت و پرورش ویراستاران کارآمد در این حوزه، کمیسیون آموزش انجمن از خردادماه سال ۱۳۹۷ بر آن شد تا «سرفصل دوره آموزشی نگارش و ویرایش متون کودک و نوجوان» را طراحی و تدوین کند و در این مدت با نهادها و تشکل‌های مرتبط، ازجمله انجمن ناشران کودک و نوجوان، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، شورای کتاب کودک، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، شبکه تلویزیونی کودک، همکاری و تبادل‌نظر داشته‌است.
در سرفصل طراحی‌شده، به موضوعاتی همچون زبان کودک و نوجوان، آشنایی با ادبیات کودک و نوجوان، آشنایی با انواع کتاب‌های کودک و نوجوان، کتاب‌آرایی و تصویرگری در متون کودک و نوجوان، فلسفه و روان‌شناسی کودک و نوجوان، مرجع‌شناسی متون کودک و نوجوان، آشنایی با ناشران کودک و نوجوان، زبان رسانه در حوزه کودک و نوجوان، کارگاه‌های تخصصی ویرایش متون کودک و نوجوان توجه شده‌است. این سرفصل مشتمل بر بیش از ده عنوان درسی و دویست ساعت آموزشی است.
کمیسیون آموزش، پس از طراحی و تدوین این سرفصل آموزشی، برای استحکام و غنای مبانی آن در روز یکشنبه بیست‌و‌ششم خردادماه سال ۱۳۹۸ با حضور جمعی از صاحب‌نظران و متخصصان حوزه کودک و نوجوان نشستی برگزار کرد. مهمانان این نشست خانم‌ها نسیم افضلی، شیوا حریری، کلر ژوبرت، دکتر فرزانه شهرتاش، مهتاب میناچی، و دکتر شهین نعمت‌زاده و آقایان شهرام اقبال‌زاده، فریدون عموزاده خلیلی، دکتر محمد گودرزی دهریزی، و محسن هجری بودند.
خانم‌ها مهری تقی‌پور، فهیمه شانه، و مهناز مقدسی و آقایان هومن عباسپور و مهدی قنواتی در محل انجمن صنفی ویراستاران میزبانی این نشست را برعهده داشتند.
در این نشست، که بیش از سه ساعت به طول انجامید، مباحثی متنوع و متعدد در حوزه متون کودک و نوجوان مطرح و به بحث گذاشته شد. گزیده‌ای از مهم‌ترین مطالب نشست را در ادامه می‌خوانید:
هومن عباسپور، ضمن خیرمقدم و خوش‌آمدگویی، به مواردی چون فراوانی تولید متن، حضور ناشران متعدد، تنوع متون و نبود ویراستار باتجربه در حوزه کودک و نوجوان اشاره و بر لزوم و اهمیت ویرایش این متون تأکید کرد.
سپس مهدی قنواتی گزارشی از مراحل تهیه و تدوین سرفصل دوره آموزشی نگارش و ویرایش متون کودک و نوجوان ارائه کرد و توضیح داد که برای طراحی این دوره با همکاری فهیمه شانه منابع و متون مختلف بررسی شده‌است. تلاش بر این بوده‌است دوره‌ای طراحی شود که دانش‌آموختگان آن به‌صورت کاملاً حرفه‌ای و تخصصی بر ویرایش متون کودک و نوجوان تسلط یابند تا بتوانند به جامعه نشر این حوزه خدمتی ارزنده عرضه کنند.
فهیمه شانه مخاطبان اصلی این دوره را کسانی دانست که دوره نگارش و ویرایش عمومی انجمن را گذرانده و قصد ورود به حوزه تخصصی متون کودک را داشته باشند. وی در ادامه بیان کرد که نگاه به ویرایش در این دوره کاملاً تخصصی است و علاوه بر مخاطبان فوق راه برای سایر علاقه‌مندان این رشته نیز هموار است، مشروط بر اینکه از آموزه‌های دوره نگارش و ویرایش عمومی بی‌بهره نباشند.
فریدون عموزاده خلیلی، رئیس انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، درباره سرفصل گفت: «این سرفصل فراتر از دوره ویرایش و عملاً یک دوره آموزش شناخت ادبیات کودک است.»
وی همچنین از منظری دیگر بیان کرد: «به‌نظر می‌رسد مفهوم ویرایش در ادبیات کودک با مفهوم عام آن کاملاً متفاوت باشد. ویراستار در ویرایش کتاب بزرگسال فقط با کلمه و متن سروکار دارد، ولی در کتاب کودک واحد روایت کلمه نیست، بلکه حاصل‌ضرب متن در تصویر است. ویراستار باید بداند تصویر به چه ویرایشی نیاز دارد تا متن بهتر پیش برود. در مبحث کتاب کودک ،سه ساحت وجود دارد: نخست تولیدکننده و خلق‌کننده، که ممکن است نویسنده، تصویرگر و ویراستار باشد؛ سپس متن و درنهایت مخاطب. در این بخش، زبان کودکی و فهم کودکی به دایره واژگان کودک تنزل داده می‌شود. داستان نوشته می‌شود و به‌دست مخاطب می‌رسد. وقتی مخاطب (کودک) با داستان روبه‌رو می‌شود، واژگان را می‌فهمد، اما مفهوم را درنمی‌یابد. به بیان دیگر، دریافت کودک بر پیامی که ارسال شده منطبق نیست. در اینجا ویراستار باید مداخله کند. داستان هنگامی اثر خودش را می‌گذارد که این سه ساحت برهم منطبق و با هم سازگار شوند. نویسنده باید قادر باشد واقعیت را درست بفهمد و آن را آن‌چنان که در ذهن خود اوست به مخاطب بفهماند. چنانچه در هریک از این سه مرحله مغایرتی پیش بیاید، داستان اثرگذار نخواهد بود و ضعف دارد. به نظر بنده، این ضعف ناشی از ویرایش است. ویرایش داستان کودک براساس کلمات نیست و باید طی یک فرایند و در هر سه مرحله اتفاق بیفتد.»
وی در نهایت پیشنهاد کرد یک عنوان درسی به نام «تجزیه و تحلیل کتاب تصویری» یا «رابطه متن و تصویر در کتاب کودک» به سرفصل افزوده شود.
محسن هجری، نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک و نوجوان، درباره سرفصل آموزشی این تحلیل ساختاری را به‌دست داد: «بیست‌وچهار ساعت برای مخاطب‌شناسی تعریف شده‌است (زبان، فلسفه و روان‌شناسی کودک و نوجوان)، شصت‌وهشت ساعت برای متن‌شناسی (آشنایی با انواع متون، ادبیات و کتاب‌های مرجع کودک و نوجوان، کتاب‌آرایی و تصویرگری کودک و نوجوان، سمینار متون کودک و نوجوان)، دوازده ساعت برای نهادشناسی (آشنایی با ناشران کودک و نوجوان و زبان رسانه) و صدوچهار ساعت برای آموزش فنون ویرایش (کارگاه ویرایش ترجمه، ویرایش استنادی و ویرایش زبانی و ویرایش صوری). از این تحلیل برمی‌آید که این سرفصل بیشتر بر آموزش فنون ویرایش تمرکز دارد. این ساختار با نظر کمیسیون آموزش انجمن، که اظهار می‌دارد این دوره مبتنی بر آموزش سنتی و معمول فنون ویرایش نیست، مغایرت دارد. هنگامی که از ادبیات کودک و نوجوان سخن به‌میان می‌آید، به‌خودی‌خود به نوع(ژانر) مخاطب‌محور اشاره می‌شود و تفاوت آن با ادبیات بزرگسال در این است که از همان ابتدا قید مخاطب را به‌صورت پسوند می‌آورند، سپس، مشخص می‌شود مخاطبی با این ویژگی‌های سنی، معرفتی، روانی و اجتماعی مدنظر است. بنابراین، متن به مخاطب محدود می‌شود و این مخاطب نقش کلیدی دارد.»
وی همچنین خاطرنشان کرد: «در این سرفصل جایی برای جامعه‌شناسی و معرفت‌شناسی کودک پیش‌بینی نشده‌است. یعنی، ساختار معرفتی کودکی که در دهه نود زندگی می‌کند چیست و از چه جهان‌بینی‌ای سود می‌برد و با فنّاوری، حاکمیت سیاسی، خانواده و مربیان چه و چگونه رابطه‌ای دارد. هنگامی که مخاطب در زوایای مختلف معرفتی، اجتماعی و آموزشی بررسی شود، این سرفصل عنوان‌های درسی دیگری را می‌طلبد. مثلاً، یکی از عنوان‌های درسی به این می‌پردازد که کودک رسمی با کودک واقعی چه تفاوتی دارد و ویرایش در مواجهه با این دو کودک چه اقتضائاتی می‌یابد. بار معنایی و مفهومی متن در هنگام ویرایش برای کودک رسمی با بار معنایی و مفهومی آن در هنگام ویرایش برای کودک واقعی متفاوت است. ویرایش متون کودک و نوجوان بدین‌سان شکل می‌گیرد که ویراستار از یک سو فنون ویرایش را به‌خوبی فراگیرد و از سوی دیگر با حضور در این دوره و با تمرکز برروی مخاطب تمامی زوایای جسمی و روحی او را درک کند. بهتر است در این کارگاه مدرس متکلم‌وحده و آموزش به‌صورت یک‌جانبه نباشد، بلکه مبتنی بر تعامل مفاهمه باشد. مدرس باید این پیش‌زمینه ذهنی را داشته باشد که به آنچه فراگیر مطرح می‌کند گوش بسپارد. چه‌بسا نتیجه‌ای که از این کارگاه بیرون می‌آید، چیزی غیر از اراده مدرس باشد. چنین ویژگی‌ای است که آموزش را سیال و پویا می‌کند. چون حقیقتاً پدیده‌ای جوان و نوپا بروز کرده‌است و نیاز است که در آن مفاهمه صورت گیرد و حتی بخشی از محتوای آموزشی کارگاه از این طریق شکل بگیرد و چه‌بسا پای مواردی چون نقد کتاب به کلاس‌ها باز شود. شاید بد نباشد سرفصل با این نگاه بازنگری شود.»
در ادامه، دکتر محمد گودرزی دهریزی، شاعر و نویسنده ادبیات کودک، با نگاهی به سرفصل عنوان کرد: «یکی از نقاط قوت این سرفصل گستردگی و عمقی است که در آن پیش‌بینی شده‌است. البته، عنوان‌ها کلی هستند و بهتر است جزئی‌تر و وسیع‌تر دیده شوند. شاید بد نباشد برای ژرفابخشیدن به این دوره آموزشی مقایسه‌ای بین شیوه‌های کاری ویراستاران کودک و نوجوان کشورهای اروپایی و امریکایی با هم‌صنفان آن‌ها در ایران صورت گیرد.»
وی همچنین دو پیشنهاد در زمینه سرفصل آموزشی مطرح کرد: «نخست اینکه در عنوان درسی زبان کودک و نوجوان بر محدودیت‌ها و ضرورت‌های آن تأکید شود، چون این حوزه مبتنی بر مخاطب است و مخاطب‌محوری یکی از چهار بنیاد ساختاری حوزه ادبیات کودک است. دقیقاً این محدودیت‌ها و ضرورت‌های زبانی‌اند که ادبیات کودک را از ادبیات بزرگسال جدا می‌کنند. دوم اینکه در عنوان درسی آشنایی با انواع کتاب‌های کودک و نوجوان، مبحث انواع ادبی در ادبیات کودک مطرح است. در یک تقسیم‌بندی کلی، به همه نوشته‌هایی که برای کودکان تولید می‌شوند ادبیات کودک یا خواندنی‌های کودک اطلاق می‌شود، حال‌آنکه بخشی از این به اصطلاح «ادبیات» نوشتارهای علمی کودک است. نکته‌ای که در اینجا مهم به‌نظر می‌رسد ادبیات کودکانه‌نماست. در دسته‌بندی‌های رایج، پنج نوع ادبیات کودک و کودکانه‌نما بررسی شده که برخی از آن‌ها شبیه ادبیات کودک هستند اما هرگز ادبیات کودک به معنای خاص آن نیستند. در بحث متون و ادبیات کودک، قیاس به‌میان می‌آید و درصورتی‌که این‌ها درست بازشناخته شوند، ادبیات جلوه می‌کند. بهتر است منظور دقیق از کتاب‌های کودک و ادبیات کودک، که در این دوره مطرح است، تبیین شود.»
دکتر فرزانه شهرتاش، مهمان دیگر حاضر در این نشست و ناشر کتاب‌های فلسفه برای کودک، در بحث از ویرایش متون کودک اشاره کرد: «ریشه اصلی مشکلات حوزه ادبیات کودک در نظام آموزشی است؛ نظام آموزشی نتوانسته‌است فهم مطلوب را برای کودک فراهم کند و این ناشی از استانداردهای نظام آموزشی رایج است. کودک برای یادگیری به چالش ذهنی نیاز دارد و، بنابر نظریه‌های آموزش، چنانچه ذهن به‌چالش کشیده نشود، یادگیری حاصل نخواهد شد و میل به خواندن شکل نمی‌گیرد. استانداردهای نظام آموزشی در ایران مطابق با استانداردهای آموزشی در سطوح بین‌المللی نیستند و نویسنده و ویراستار هم به تبع آن سطح مطالب را تنزل می‌دهند و درنهایت مخاطب از فهم درست متن عاجز می‌شود. درک نادرست مطلب ناشی از کوتاهی ویراستار و نویسنده نیست، بلکه متوجه سطح نظام آموزشی است.»
وی همچنین افزود: «برای تدوین چنین دوره‌هایی، طراح آموزشی یا تیم طراحی آموزشی لازم است. چون درغیر‌این‌صورت آموزش براساس شیوه‌های سنتی پیش خواهد رفت، حال‌آنکه آن شیوه‌ها کهنه شده‌اند و پاسخ‌گوی نیازهای امروز نیستند. طراحی آموزشی درست به این معناست که اهداف، راهبردها، مهارت‌ها، نگرش‌ها و ارزیابی‌های آموزشی در دوره به‌دقت بررسی شوند. اگر این پنج مؤلفه در طراحی و تدوین دوره آموزشی درست برآورد نشوند، سنجش نتیجه دوره ممکن نیست و درنهایت نمی‌توان به فراگیران امتیاز درست داد. علاوه بر این پنج مؤلفه، برای درنظرگرفتن هر عنوان درسی استدلال‌های منطقی لازم است و بهتر است طراحی سرفصل و گنجاندن عنوان‌های درسی از زاویه تفکر انتقادی انجام شود. آنچه در این سرفصل دیده می‌شود «چه یاد بگیریم» است و «چگونه یاد بگیریم» در نظر گرفته نشده‌است. درصورتی‌که در آموزش‌های نوین چگونگی یادگیری مطرح است. در اینجا، بیشتر از عنوان‌های درسی، چسبی که مبانی را به مهارت پیوند می‌دهد مهم است و آن چسب راهبردهای تدریس است. شاید بهتر باشد طراحی این راهبردها به گونه‌ای باشد که مفهوم ویرایش به‌صورت فرایندی در تعامل با ناشر، نویسنده، تصویرگر، و ویراستار به فراگیران منتقل شود. اخیراً کتاب‌های خوبی درباره تفکر و نگارش و فلسفه کودکی به بازار آمده که مطالعه آن‌ها می‌تواند مکمل عنوان‌های درسی این سرفصل باشد.»
شهرام اقبال‌زاده، از باتجربه‌ترین مترجمان و ویراستاران حوزه ادبیات کودک، خاطرنشان کرد: «مهم این است که ادبیات کودک چه می‌کند و ویراستار ادبیات کودک چه باید بکند. هدف ادبیات کودک ارتقای سطح دانش، بینش، تخیل و تفکر کودک است و کار ویراستار ادبیات کودک ارتقای متن. متن هم شامل تصویر، نوشته و کتاب‌سازی است. ادبیات کودک بسیار پیچیده و ویرایش آن پیچیده‌تر است. آقای هجری، در بحث‌های مفید و راهگشای خود، معرفت‌شناسی دوران کودکی را جدا مطرح کردند. عنوان درسی زبان رسانه، که در این سرفصل آمده، بدون بررسی‌های جامعه‌شناسانه کودکی و بدون شناخت تحولات ادبیات کودک مطلقاً کاربردی نیستند. نمود فعلی زبان در شبکه‌های مجازی نشانگر توسعه‌نیافتگی زبان است؛ زبانی که بچه‌ها در شبکه‌های اجتماعی به‌کار می‌برند نشان می‌دهد که بین مخاطب و تولیدکننده ادبیات شکافی عمیق هست. پدیدآور جهان مخاطب را نمی‌شناسد و مخاطب هم دنیای پدیدآور را درک نمی‌کند. همچنین بهتر است در ویرایش به این نکته توجه شود که جهان خردسال، کودک و نوجوان باهم متفاوت هستند.»
دکتر شهین نعمت‌زاده، زبان‌شناس و مؤلف واژگان پایه فارسی از زبان کودکان ایرانی، با حضور ارزشمند خود در این نشست، به بیان تجربه‌ای از ویرایش پرداخت: «سال‌ها پیش، برای آموزش زبان فارسی به بچه‌هایی که خارج از ایران به‌دنیا آمده و نسل دوم بودند، کتابی تألیف شد. تجربه مهم ویرایش، در فرایند تولید این کتاب، ویرایش گروهی بود. شاید بهتر باشد این شیوه هم در‌نظر گرفته شود. نکته مهم دیگر که باید به آن توجه شود پدیده دوزبانگی است که در جای‌جای کشور ما ظهور و بروز دارد. بهتر است ذیل عنوان زبان کودک و نوجوان پدیده دوزبانگی لحاظ شود. همچنین، این دوره در صورتی پرثمرتر خواهد بود که ملاحظات صوری زبان، ملاحظات معناشناختی زبان، و ملاحظات شناختی زبان همچون استعاره‌های ساخته‌شده در زبان در کنار هم دیده و آموزش داده شوند.»
کلر ژوبرت، نویسنده و تصویرگر ادبیات کودک، ضمن بیان تجارب ناخوشایندی که در ویرایش آثارش با آن‌ها مواجه بوده، اشاره کرد: «در بسیاری از مواقع متن من به جای ویرایش بازنویسی می‌شد. هرچند مطمئنم خیلی از آن موارد غلط نبودند و می‌شد به‌گونه‌ای دیگر باشند. من دو شیوه ویراستاری را تجربه کرده‌ام. ویرایش بعضی از داستان‌هایم برعهده ویراستار حرفه‌ای بوده که معمولاً در این موارد هیچ مشکلی نداشتم. ولی خیلی از ناشران ویرایش را به نویسنده‌ای دیگر می‌سپارند که صرفاً نویسنده است و ممکن است در زمینه ویرایش هیچ آموزشی ندیده باشد. من در این موارد تجربه‌هایی ناراحت‌کننده دارم. در اوایل کار، وقتی کتاب چاپ می‌شد، متوجه می‌شدم که متن دستکاری شده و اصطلاحاتی در آن آمده که من هیچ‌وقت آن‌ها را به‌کار نمی‌برم، انگار که متن دیگر متن من نبود. اخیراً سعی کرده‌ام این موارد را پیگیری کنم، ولی هنوز هم بسیار دشوار است. به‌نظر می‌رسد شناخته‌شدن ویراستاری کتاب کودک در جایگاه حرفه‌ای و تخصصی بسیار الزامی است.»
شیوا حریری، ویراستار باسابقه حوزه ادبیات کودک، اظهار داشت: «در بحث از ادبیات کودک و نوجوان، گروه‌های سنی نوجوان را باید از گروه‌های سنی کودک جدا کرد. این دو فقط در لفظ کنار هم نشسته‌اند و در ساختار و محتوا ربطی به هم ندارند. حتی با نگاهی جزئی‌تر، باید گروه‌های سنی خردسال و کودک را هم از هم جدا کرد. ادبیات برای مخاطبان کمتر از پنج سال با ادبیات برای مخاطبان بیشتر از شش سال باهم فرق دارد. ویرایش کتاب‌های نوجوان با ویرایش آثار بزرگسال خیلی متفاوت نیست. مباحثی که تخصصی و مهم‌اند و در ویرایش کتاب‌های کودک و خردسال باید لحاظ شود از این‌گونه‌اند: دایره واژگانی، روان‌شناسی مخاطب و مسائلی که لازم است از دید تخصصی به آن‌ها پرداخت. مثلاً در عنوان درسی زبان کودک و نوجوان، علاوه بر پرداختن به ویژگی‌های زبان کودک و زبان نوجوان و تفکیک آن‌ها، بهتر است درباره زبان نوجوان که گونه‌های مختلفی از زبان معیار تا زبان مخفی را در بر می‌گیرد جزئی‌نگری صورت بگیرد. همچنین لازم است حقوق، وظایف، اختیارات و اخلاق ویراستاری به فراگیران آموزش داده شود.»
مهتاب میناچی، کتابدار بخش کودک کتابخانه حسینیه ارشاد، با اشاره به اشکالات ویرایشی که در کتاب‌های کودک به چشم می‌خورند، بیان کرد: «یکی از مواردی که در کتاب‌های کودک به‌صورت جدی به آن پرداخته نشده ویرایش منابع مرجع حوزه کودک و نوجوان است. بویژه هماهنگ‌نبودن متن و تصویر در مطالب این کتاب‌ها تا جایی است که از کیفیت محتوایی مقالات و مدخل‌ها می‌کاهد. همچنین در برخی از کتاب‌هایی که برای خردسالان ترجمه می‌شوند، متن اصلی حذف می‌شود و برای تصاویر آماده کتاب از نو شعر گفته می‌شود که همین امر سبب افت کیفیت کتاب‌ها در مسیر ترجمه می‌شود.»
نسیم افضلی، دیگر کتابدار بخش کودک کتابخانه حسینیه ارشاد، در این زمینه گفت: «گاهی معرفی پشت جلد کتاب‌ها متنی آشفته است و دریافت درستی از محتوای کتاب به‌دست نمی‌دهد. در این موارد کتابدار ناچار است از نو معرفی کتاب را به‌شکلی بنویسد که مخاطب با خواندن آن ترغیب شود که کتاب را به امانت بگیرد.» وی همچنین بر مخاطب‌شناسی تأکید کرد.
مهدی قنواتی، ضمن جمع‌بندی مطالب، عنوان کرد: «ویرایش زبانی، ویرایش صوری و کارگاه ویرایش سه عنوان درسی هستند که ویرایش فنی را در بر می‌گیرند. هدف اصلی کمیسیون آموزش در طراحی دوره این بوده است که صرفاً به زبان نوشته پرداخته نشود، بلکه مجموعه مؤلفه‌هایی پیش‌بینی شوند که درنهایت به بهترشدن محتوایی که در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد کمک کنند. همچنین، عواملی که ویراستار را از جنبه مهارت‌های تخصصی ادبیات کودک ارتقا می‌دهند در نظر گرفته شده‌اند. در طی این مسیر، برای هرچه بهتر برگزارشدن دوره‌ها، از حمایت معنوی همه نهادهایی که به‌نوعی به حوزه ادبیات کودک و نوجوان می‌پردازند و نیز همه کسانی که در این زمینه صاحب‌نظرند استقبال می‌شود.»
فهیمه شانه، ضمن تشکر از حضور مهمانان و مغتنم شمردن نقد و نظر آنان، بیان کرد: «در جلسات پیش‌روی کمیسیون آموزش، تمامی آرا و توصیه‌های مطرح‌شده جزءبه‌جزء بررسی خواهد شد و برای همگام‌سازی آن‌ها با عنوان‌های درسی تا آنجا که ممکن است تلاش خواهد شد، به‌نحوی‌که اعمال نظر استادان در تهیه شرح درس‌ها محسوس باشد.»
در پایان، مهناز مقدسی، دبیر انجمن صنفی ویراستاران، با تأکید بر اینکه تلاش انجمن همواره بر این بوده‌است که کارها علمی و زیربنایی باشند، اظهار داشت: «اینکه طراحی و تدوین دوره‌های آموزشی با نظر استادان متخصص شکل بگیرد و آموزش مهارت در آن‌ها سطحی نباشد از اهداف والای انجمن است.» وی همچنین مباحث مطرح‌شده در نشست را بسیار مفید و کاربردی دانست و از حضور مهمانان سپاسگزاری کرد.
تک‌جمله‌ها:
هومن عباسپور: مواردی چون فراوانی تولید متن و نبود ویراستار باتجربه در حوزه کودک و نوجوان لزوم و اهمیت ویرایش این متون را تأیید می‌کنند.
مهدی قنواتی: تلاش بر این بوده‌است دوره‌ای طراحی شود که دانش‌آموختگان آن به‌صورت کاملاً حرفه‌ای و تخصصی بر ویرایش متون کودک و نوجوان تسلط یابند. هدف اصلی کمیسیون آموزش در طراحی دوره صرفاً پرداختن به زبان نوشته نبوده است.
فهیمه شانه: نگاه به ویرایش در این دوره کاملاً تخصصی است. تمامی آرا و توصیه‌های مطرح‌شده جزءبه‌جزء بررسی خواهد شد.
فریدون عموزاده خلیلی: این سرفصل فراتر از دوره ویرایش و عملاً یک دوره آموزش و شناخت ادبیات کودک است.
محسن هجری: در این سرفصل جایی برای جامعه‌شناسی و معرفت‌شناسی کودک پیش‌بینی نشده‌است.
محمد گودرزی دهریزی: شاید بد نباشد برای ژرفابخشیدن به این دوره آموزشی مقایسه‌ای بین شیوه‌های کاری ویراستاران کودک و نوجوان کشورهای اروپایی و امریکایی با هم‌صنفان آن‌ها در ایران صورت گیرد.
فرزانه شهرتاش: درک نادرست مطلب ناشی از کوتاهی ویراستار و نویسنده نیست، بلکه متوجه سطح نظام آموزشی است.
شهرام اقبال‌زاده: ادبیات کودک بسیار پیچیده و ویرایش آن پیچیده‌تر است.
شهین نعمت‌زاده: این دوره در صورتی پرثمرتر خواهد بود که ملاحظات صوری زبان، ملاحظات معناشناختی زبان، و ملاحظات شناختی زبان در کنار هم دیده و آموزش داده شوند.
کلر ژوبرت: بسیاری از مواقع متن من به جای ویرایش بازنویسی می‌شد.
شیوا حریری: لازم است حقوق، وظایف، اختیارات و اخلاق ویراستاری به فراگیران آموزش داده شود.
مهتاب میناچی: یکی از مواردی که در کتاب‌های کودک به‌صورت جدی به آن پرداخته نشده ویرایش منابع مرجع حوزه کودک و نوجوان است.
نسیم افضلی: گاهی معرفی پشت جلد کتاب‌ها متنی آشفته است و دریافت درستی از محتوای کتاب به‌دست نمی‌دهد.
مهناز مقدسی: شکل‌گیری دوره‌های آموزشی با نظر استادان متخصص از اهداف والای انجمن است.
