نویسنده: محدثه فیضی

میراث احمد سمیعی (گیلانی)

گفت‌وگو به مناسبت روز ویراستار

سه‌شنبه دهم بهمن ۱۴۰۲، انجمن صنفی ویراستاران و نشرچشمه به مناسبت روز ویراستار نشست مشترکی برگزار کردند. در این نشست که در کتاب‌فروشی نشر چشمه در خیابان کارگر برگزار شد، بهرنگ کیائیان، مدیر انتشارات چشمه، اعضای هیئت‌مدیرهٔ انجمن: گلی امامی، اصغر مهرپرور، مهدی قنواتی، مهناز مقدسی، هومن عباسپور، محمدحسین ساکت، نازنین خلیلی‌پور، لیلا اثناعشری، پیام شمس‌الدینی، و چند تن از ناشران و ویراستاران و جمعی از اعضای انجمن حضور داشتند، از جمله عبدالحسین آذرنگ، سیدعلی آل‌داوود، مهشید نونهالی، حمیرا نونهالی، کاوه کیائیان، علی‌اصغر سمیعی‌فرد، ابراهیم کریمی زنجانی.

در ابتدای نشست مهناز مقدسی، دبیر انجمن، دربارۀ تأسیس انجمن و اعضای هیئت‌‌مدیره گزارشی داد و عمده فعالیت‌های انجمن را از آبان ۱۳۹۵ برشمرد. وی گفت که موضوع آموزش در انجمن از ابتدای شکل‌گیری در اولویت بوده است. انجمن توانسته دوره‌هایی را که مرکز نشر دانشگاهی شروع کرده بود ادامه دهد و تا کنون موفق شده‌ شش دورهٔ جامع نگارش و ویرایش برگزار کند که حدود ۳۲۷ دانشجو در این دوره‌ها شرکت کرده و آموزش دیده‌اند. علاوه بر آن، دو دورۀ نگارش و ویرایش متون کودک و نوجوان برگزار شده و قرار است هر سال این دوره‌ها در زمان‌های مشخصی برگزار شود. کارگاه‌های تخصصی بسیاری نیز با مدیریت کمیسیون آموزش انجمن برگزار شده، از جمله نمایه‌سازی و ضبط‌اعلام، دستور زبان فارسی، ویرایش و ترجمهٔ متون فرانسوی به فارسی، ویرایش و ترجمۀ متون انگلیسی به فارسی، ویرایش داستان. اگر مجموع شرکت‌کنندگان در این دوره‌ها و کارگاه‌ها را در نظر بگیریم، با افتخار باید بگوییم حدود ۸۵۰  تن در دوره‌ها و کارگاه‌های انجمن و حدود ۱۳۰  تن در کارگاه‌هایی که به سفارش برخی مراکز فرهنگی تدارک دیده شده، از آموزش‌های انجمن بهره‌مند شده‌اند.

مهناز مقدسی افزود که در سال اخیر، برای تقویت توانمندی اعضا، چندین کارگاه رایگان یک‌روزه  برگزار شده با این هدف که نیروهایی حرفه‌ای به صنعت نشر معرفی شوند و منشأ خدمات بهتری در این حوزه باشند.

مقدسی در ادامه به انتشار خبر‌نامه و ویژه‌نامه‌های انجمن اشاره کرد و از دیگر دستاوردهای انجمن به نرخ‌نامهٔ ویرایش، که در وبگاه انجمن محل مراجعۀ بسیاری از ناشران و ویراستاران شده، اشاره کرد و دربارۀ پیش‌نویس قرارداد ویرایش گفت و نوید داد که هفتهٔ دیگر قرارداد به همراه «توصیه‌نامه» در وبگاه انجمن بارگذاری می‌شود.

در پایان  صحبت‌های مقدسی، یادی شد از استاد احمد سمیعی و جایگاه وی در نشر و ویرایش و ابراز تأسف شد از فقدان او در روز ویراستار. یادی نیز شد از ویراستارانی که دانش‌آموختۀ مؤسسۀ فرانکلین بودن و آنهایی که در تلاش بودند انجمن ویراستاران را در سال‌های دور تأسیس کنند و این امر میسر نشد: احمد سمیعی، ابوالحسن نجفی، کریم امامی، محمد حیدری ملایری، ناصر پاکدامن، میرشمس‌الدین ادیب‌سلطانی.

سپس،هومن عباسپور، نایب‌رئیس انجمن صنفی ویراستاران و سرویراستار نشر چشمه، این نوید را داد که قرار است همکاری نشر چشمه و انجمن ادامه یابد و نشست‌های منظمی با موضوع ویرایش برگزار شود. این جلسات در ادامۀ نشست‌هایی است که در انتشارات فنی ایران در گذشته برگزار می‌شد.

نخستین سخنران این نشست عبدالحسین آذرنگ، نظریه‌پرداز نشر و ویرایش، دانشنامه‌نگار، مترجم، مدرس ویرایش، ویراستار، و از پیشکسوتان حوزهٔ ویرایش بود. وی به جایگاه ویژهٔ احمد سمیعی در حوزهٔ ویرایش اشاره کرد و از ویژگی‌های او و میزان دانشش گفت و افزود، در دوره‌ای که سمیعی کار ویرایش را آغاز کرد هنوز واژه‌های ویراستار و ویراستاری ساخته نشده بود تا زمانی که محمد مقدم و صادق کیا آن‌ را ساختند. اگر بزرگ‌ترین دستاورد احمد سمیعی را نظام‌بندی و ویرایش کتاب از صبا تا نیما اثر یحیی آرین‌پور بدانیم، بی‌راه نیست؛ در این کتاب ابعاد مختلف ویرایش را می‌توان دید. ویرایش این کتاب از منظر ویرایش تکوینی بسیار اهمیت دارد. سمیعی معماری کتاب بهار و ادب فارسی از محمدتقی بهار را نیز به عهده داشت و چندین اثر دیگر که با توانمندی او پرورده شدند، ولی حق او به‌درستی در آن آثار دیده نشد. آذرنگ، هوش، دقت، پشتکار، آرامش و صبوری، امانت‌داری و کار به دور از تظاهر و خودنمایی را از ویژگی‌های یک ویراستار خوب دانست که استاد سمیعی به واقع مظهر آن‌ها بود.

وی در پایان، استاد سمیعی را بهترین ویراستار منابع مرجع و ابوالحسن نجفی را بهترین ویراستار ادبی متون ترجمه‌شده از فرانسوی و اسماعیل سعادت را یکی از نمونه‌های درخشان ویراستار حداقلی و کریم امامی را نمونه‌ای از ویراستار دقیق و سخت‌گیر دانست.

دومین سخنران، سیدعلی آل‌داوود، حقوقدان و نویسنده و پژوهشگر و عضو شورای عالی علمی دایره‌المعارف بزرگ اسلام،  به ویژگی‌های علمی و شخصیتی استاد سمیعی اشاره کرد. وی دربارۀ نحوۀ آشنایی با استاد سمیعی گفت که در سال‌هایی که استاد سمیعی با پژوهشگاه علوم انسانی همکاری داشت تصحیح کتاب اسرارالشهود را به ایشان داده بودند که ویرایش کند و آشنایی با استاد سمیعی  زمانی صورت گرفت که برای گفت‌وگو با ویراستار در آنجا حاضر شده بود و مشاهده کرده بود که استاد سمیعی تمام نسخه‌ها و متن را وارسی کرده و حتی پیشنهادهای سازنده‌ای هم برای دیدن منابع دیگر مطرح کرده است و از آن زمان دوستی میان آن دو برقرار شد. وی افزود با وجود دقت‌نظر بی‌نظیر و وسواس‌گونۀ استاد سمیعی، کار با ایشان دشوار بود و هر کسی تاب ادامۀ همکاری با ایشان را نداشت، چرا که دقت و توجه ویژهٔ او عده‌ای را خسته می‌کرد و تغییرات زیادی که اعمال می‌کرد باعث می‌شد برخی مؤلفان، حتی افراد مشهور، آزرده‌خاطر شوند و مطلب خود را پس بگیرند.

آل داوود از برخی گفته‌ها دربارۀ استاد سمیعی انتقاد کرد، از جمله دادن صفت «پدر ویرایش» به ایشان و افزود ویرایشِ علمی از قرن‌ها پیش در ایران وجود داشته و این درست نیست که ابداع این کار را به ایشان نسبت دهیم. همچنین این میزان دخالت استاد سمیعی در متن‌ها، که نوشتۀ مؤلف کاملاً محو می‌شد، جایز نیست. آل داوود افزود که همین وسواس ایشان در ویرایش مقالات در فرهنگ آثار ایرانی و اسلامی موجب تأخیر در انتشار این کتاب و ناتمام ماندن مجلدات این فرهنگ شد.

آل‌داوود یکی از شرایط ویراستار خوب را خلاقیت و آفرینندگی برشمرد و تأکید کرد: تسلط ویراستار بر دانش‌های مختلف باید بیشتر ازمؤلف و مترجم باشد البته حدود دخالت ویراستار نیز اهمیت دارد و باید هماهنگ با مؤلف تغییرات را اعمال کند.

وی در پایان، ضمن یادکردِ خدمات دیگرویراستاران پیشکسوت و بی‌نظیر مانند فتح‌الله مجتبایی و آذرتاش آذرنوش، به این موضوع اشاره کرد که در ایران قدر ویرایش را آن‌گونه که شایسته است نمی‌دانند. کسی که تا این حد کتاب را متحول می‌کند نامش باید در صفحهٔ حقوقی کتاب درج شود یا در مقدمه دربارهٔ کاری که کرده توضیح داده شود.

در ادامۀ این نشست، برخی از مهمانان خاطراتی را از استاد سمیعی و دیگر ویراستاران بیان کردند.

مهشید نونهالی، مترجم و ویراستار و عضو افتخاری انجمن صنفی ویراستاران، از رضا سیدحسینی نیز یاد کرد که کمتر به او توجه شده اما همتش در آثار مهمی چون فرهنگ آثار ستودنی است. نونهالی به دقت و تلاش بی‌وقفۀ سیدحسینی و دانش او در زبان فرانسه اشاره کرد و اینکه اگر همت او نبود این فرهنگ شش جلدی، با وجود مشکلات فراوان در انتشارات سروش، منتشر نمی‌شد.

گلی امامی، مترجم و رئيس هیئت‌مدیرهٔ انجمن صنفی ویراستاران، به این نکته اشاره کرد که ویرایش باید طبقه‌بندی شود: متون علمی، متون کهن و ادبی هر کدام نوع متفاوتی از ویرایش را می‌طلبد. در ادبیات تألیفی، نمی‌توان اعمال سلیقه و خلاقیت کرد و باید به سبک مؤلف احترام گذاشت این نکته‌‌ای است که دربارۀ آن باید بیشتر صحبت کرد. وی به شخصیت‌های فرهنگی دیگری چون احمد منزوی و احسان یارشاطر اشاره کرد که توانایی و پشتکار و دستاوردهایشان ستودنی است.

اصغر مهرپرور، عضو هیئت‌مدیره و خزانه‌دار انجمن صنفی ویراستاران، خاطراتی از استاد سیدحسینی گفت و از دقت بی‌نظیر احمد سمیعی و ابوالحسن نجفی در فرهنگ آثار ایرانی و اسلامی یاد کرد  که گاه ساعت‌ها دربارۀ نحوهٔ نگارش یک واژه بحث می‌کردند.

نازنین خلیلی‌پور، عضو هئیت‌مدیرهٔ انجمن، نیز به موضوع اهمیت محتوا در ویرایش و نقش ویراستار در آفرینش متن اشاره کرد و تأکید کرد که نباید ویرایش را فقط به رسم‌الخط و ویرایش متن تقلیل داد و باید ویراستاران را در سطح بررسی‌کنندۀ محتوا و آفرینش اثر هم دید که بسیار مهم‌تر از ویرایش‌های صوری و زبانی است.

در پایان این نشست، جواد رسولی، رئیس پیشین کمیسیون امور صنفی و حقوقی انجمن، از انتشار کتاب جدید خود با عنوان خطهٔ ویراستاران خبر داد و گفت: این کتاب تاریخ شفاهی ویراستاران و فعالان نشر و ویرایش در خراسان و شهر مشهد است که در آن برخی همکاران و اعضای انجمن همکاری داشتند و گلی امامی نیز بر آن مقدمه‌ای نوشته است. این کتاب در مراحل نهایی انتشار است و انتشارات کلهر به‌زودی آن را روانۀ بازار می‌کند.

نشست «میراث احمد سمیعی و گرامی‌داشت روز ویراستار» با حضور بیش از ۶۰ تن از ویراستاران و اهالی فرهنگی در ساعت هفت و سی دقیقهٔ عصر به پایان رسید.

گزارش از: پریا بختیاریان