ایرج افشار، کتاب‌شناس، پژوهشگر ایران‌شناسی، پایه‌گذار کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران و کسی که به «پدر کتاب‌شناسی ایران» شهرت یافت. او در ۱۶ مهر ۱۳۰۴ به‌دنیا آمد و در ۱۸ اسفند ۱۳۸۹ درگذشت.
افشار در خانواده‌ای اصالتاً یزدی در تهران زاده شد. در ۱۳۲۸ش از دانشکدۀ حقوق دانشگاه تهران در رشتۀ قضایی فارغ‌التحصیل شد. در ۱۳۳۰ش به دانشگاه تهران منتقل و در کتابخانۀ دانشکدۀ حقوق، که بزرگ‌ترین کتابخانۀ دانشکده‌ای ایران در آن سال‌ها بود، به کتابداری مشغول شد. پنج سال بعد، به فرانسه سفر کرد و در دوره‌ای آموزشی، که یونسکو بانی آن بود، با فن کتابداری جدید و موازین نوین و مبانی نظری علم کتاب‌شناسی آشنا شد.
پس از بازگشت به ایران، از ۱۳۴۲ش، فعالیت‌های گسترده‌ای انجام داد، از جمله تدریس کتابداری جدید در دانش‌سرای عالی، مدیریت و سردبیری مجلۀ راهنمای کتاب، تأسیس باشگاه کتاب با همکاری احسان یارشاطر، که با نام «انجمن کتاب» شهرت یافت، انتشار نشریۀ نسخه‌های خطی با همکاری محمدتقی دانش‌پژوه، و مدیریت مرکز تحقیقات کتاب‌شناسی دانشگاه تهران. در ۱۳۴۸، جلد نخست فهرست مقالات فارسی، حاوی داده‌های کتاب‌شناختی ۶۰۰۰ مقاله به زبان فارسی، مندرج در نشریه‌های ایران‌شناسی و فرهنگی، انتشار یافت. این اثر از ابتکارهای افشار بود که با گذشت زمان جایگاه خود را در مطالعات ایران‌پژوهشی تثبیت کرد.
از ۱۳۴۸ به مدت ده سال در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران درس اسناد تاریخی و تاریخ‌های محلی ایران را برای دانشجویان رشتۀ تاریخ تدریس کرد و برای دانشجویان کتابداری نیز درس شناخت نسخه‌های خطی را آموزش می‌داد. او طی همین ده سال حدود نُه کنگرۀ پیاپی تحقیقات ایرانی برگزار کرد. فهرست‌نگاری نسخه‌های خطی، تصحیح و انتشار اسناد و متون تاریخی و تحقیق و پژوهش در تاریخ معاصر ایران، از قاجار تا انقلاب مشروطه و به بعد، حاصل سال‌ها تلاش اوست. او سال‌ها عضو شورای عالی مرکز دایرۀ‌المعارف بزرگ اسلامی بود.
افشار پراثرترین پژوهشگر معاصر ایران است. کمتر حوزه‌ای در پژوهش‌های فرهنگی است که رد پای او را نتوان یافت: سردبیری چندین نشریۀ فرهنگی یا همکاری با آنها، کتابداری، فهرست‌نگاری، تصحیح متون، نسخه‌شناسی، تدریس دانشگاهی در داخل و گاه در خارج از کشور، مطالعات ایران‌شناسی، قاجارپژوهی، همکاری با نهادهای متعدد پژوهشی و ایران‌شناسی و کتابخانه‌ها و مراکز نسخه‌های خطی گوشۀ اندکی از تلاش‌های ستودنی این بزرگ مرد است. او به معنای حقیقی پژوهشگر بود.
دربارۀ افشار و آثارش کتاب‌ها و مقالات متعددی منتشر شده است، از جمله ارج‌نامۀ ایرج (تهران: ۱۳۷۷) و مجموعهای با نام ایران و مطالعات ایرانی که در بزرگداشت خدمات و آثار او نگاشته شده است. در هفتمین سالروز درگذشت استاد افشار کتاب‌شناسی موضوعی تاریخی از چاپ‌کرده‌ها و نوشته‌های ایرج افشار رونمایی شد که حاوی دستاورهای عظیم انتشاراتی این مرد بزرگ است.
روانش شاد و یادش همواره گرامی باد!
انجمن صنفی ویراستاران
تدوین از سپیده پورمقدم
